ماهیت بیمههای عمر و مستمری و اهمیت ذخایر در آنها/ سمانه عزیزنصیری
افزایش ضریب نفوذ بیمه در برنامه ششم توسعه موضوعی است که بر عهده صنعت بیمه قرار گرفته است و یکی از محصولات مهم و تاثیرگذار جهت نیل به این هدف، بیمههای عمر و مستمری میتواند باشد.
. براساس اطلاعات مندرج در سالنامه آماری سال 97، ضریب نفوذ بیمه 2.4 درصد اعلام شده است که سهم بیمههای زندگی از حقبیمه تولیدی کل، 14.4 درصد میباشد. در جهت توسعه و رشد سهم بیمههای زندگی در صنعت بیمه، جنبههای مهم این محصول باید مورد بررسی و توجه قرار گیرد. باید در نظر داشت زمانی که بیمهگذار اولین حقبیمه را پرداخت میکند، شرکت بیمه پس از دریافت حقبیمه و تقبل ریسک وارد یک تعهد قراردادی بلندمدت جهت پرداخت مزایای آتی قطعی میشود که این مزایا بر مبنای رویدادهایی است که مقدار و زمان وقوع آنها غیرقطعی میباشد. بنابراین با توجه به بلندمدت بودن تعهدات شرکتهای بیمه در بیمههای عمر و مستمری، ایجاد و توسعه استانداردهای حسابداری و اکچوئری شامل درجه قابل توجهی از برآورد و قضاوت از اهمیت بالایی برخوردار است; چرا که مبلغ با اهمیت و معناداری از تعهدات شرکتهای بیمه در بیمههای عمر و مستمری را ذخایر تشکیل میدهند که برگرفته از محاسبات اکچوئری مبتنی بر برآورد و احتمالات است. این تعهدات شامل مزایای آتی و سایر خدمات بیمهگران به بیمهگذاران میباشد. بزرگی ذخایر این را میرساند که تغییر نسبتا کوچکی در آن منجر به تاثیر معناداری بر حقوق صاحبان سهام و درآمد شرکت در دوره مورد نظر خواهد شد. از این رو تعیین این تعهدات با دقت بالا یکی از مهمترین فعالیتهای اکچوئری در شرکتهای بیمه میباشد. همانطور که گفته شد ذخایر تعهداتی هستند که شرکتهای بیمه متعهد به پرداخت در قبال صدور بیمهنامه و تقبل ریسک میباشند. تعهداتی که از لحاظ مبلغ و زمان پرداخت نا اطمینانی وجود دارد. بطور کلی ذخایر به دو دسته تقسیم می شوند. دسته اول که ذخایر خسارت نام دارند مربوط به ذخایری هستند که نگه داشته میشوند زیرا رویداد اتفاق افتاده است اما خسارت گزارش نشده است یا اطلاعات کافی در خصوص خسارت واقع شده در اختیار بیمهگر قرار نگرفته است بنابراین هنوز خسارتی پرداخت نشده است و برای آن ذخیره برآورد و نگهداری میشود. دسته دوم که ذخایر بیمهنامه یا ذخایر ریاضی نام دارند مربوط به ذخایری هستند که نگه داشته میشوند درصورتیکه هیچ رویدادی اتفاق نیفتاده است اما شرکت بیمه متعهد به پرداخت در صورت وقوع آن است. لذا جهت تعهدات آتی ذخیره نگهداری میشود. حال این ذخایر ریاضی چه نقشی میتوانند داشته باشند.
پرداخت حقبیمه در بیمههای عمر و مستمری برخلاف پرداخت مزایا یا اندوخته بصورت پرداختهای یکجا یا دورهای در طول دوره بیمهنامه توسط بیمهگذار صورت میگیرد. در اینصورت واضح است که عدم تعادلی بین درآمد (ورودی) و هزینه (خروجی) بوجود میآید. به عنوان مثال گروهی از بیمهنامههای اندوختهدار مانند تمام عمر که در یک سال تقویمی صادر شدهاند و دارای خصوصیات ریسک نسبتا مشابهی هستند را در نظر بگیرید. در سالهای اولیه، حقبیمه دریافتی بیمهگر بیش از هرینه مزایا و سایر خدمات بیمهگر در آن سالها است. در مقابل، در سالهای آخر، هزینه مزایا و سایر خدماتی که در آن سالها پرداخت خواهد شد بیش از حقبیمههای دریافتی در همان سالها خواهد بود. لذا یک عدم هماهنگی بین ورودی و خروجی بیمهگر طی سالها اتفاق میافتد که بخصوص در سالهای پایانی بیمهگر را با کمبود منابع جهت پرداخت تعهداتش روبرو خواهد کرد. لذا جهت برطرف نمودن چنین عدم هماهنگی، ذخایر تعریف شدهاند. نگهداری ذخایر در سالهای اولیه بیمهنامه، مازاد تعهدات بیمهگر نسبت به حقبیمههای دریافتی در آن سالها را جبران مینماید; و همانطور که مشخص است نگهداری ذخایر در سالهای اولیه، منجر به کاهش درآمد بیمهگر خواهد شد (بخشی از حقبیمههای دریافتی به عنوان ذخایر شناسایی میشوند و درآمد بیمهگر محسوب نمیشوند.) در حالیکه در مقابل در سالهای آخر، ذخایر کسری پرداخت مزایای بیمهنامه را برای بیمهگر جبران مینمایند. با توجه به نامشخص بودن مقدار و زمان متحمل شدن بیمهگر در قبال مزایا و سایر خدمات، فرایند ذخیرهگیری نیازمند استفاده از فرضیات مختلف، برآورد و قضاوت نسبت به آینده است. فرضیاتی چون هزینههای اداری و بیمهگری، نرخ سود فنی، نرخ مرگ و میر یا حیات، وضعیت سلامتی، شرایط احتمالی انقضا، فسخ، بازخرید و برداشت از اندوخته. چنین فرضیاتی معمولا بر مبنای سابقه پیشین، مطالعات صورت گرفته، الزامات قانونی ذیل آییننامههای موجود تعیین میشوند. مقدار ذخیره گرفته شده بر میزان درآمد بیمهگر تاثیرگذار است به این معنی که به عنوان مثال اگر فرضیات خوشبینانه باشد، ذخایر کمتری نگهداری خواهد شد لذا منجر به شناسایی بیشتر درآمد در سالهای اولیه و شناسایی کمتر درآمد در سالهای آخر بیمهنامه خواهد شد.
تعیین ذخایر با استفاده از تکنیکهای اکچوئری که تعهدات بیمهگر را در طول بیمهنامه که ممکن است 100 سال یا بیشتر باشد صورت میگیرد. قابلیت پیشبینی بودن ذخایر بستگی به این دارد که چه میزان فرضیات و برآوردها بیانگر تجربه واقعی در آینده خواهند بود. علاوه براین، این مقادیر واقعی تحت تاثیرات متنوعی از عوامل درونی که تحت کنترل بیمهگر هستند (مانند حوزه صدور، ویژگیهای محصول، نرخ حقبیمه) و بیرونی که تحت کنترل بیمهگر نیستند (مانند رقابت، جمعیت، اقتصاد، سیاست و اجتماع) میباشند. قانون اعداد بزرگ بصورت یک اصل در فرایند بیمهگری برقرار است به این معنا که هر چه تعداد بیمهنامهها در یک گروه همگن از لحاظ ریسک بیشتر باشد میانگین نمونه به میانگین جامعه نزدیک و اعتبار برآوردها معنادار میشود. منطق مربوط به ذخایر نیز تحت این قانون معنادار خواهد بود اما باید توجه داشت که بسیاری از محصولات عمر و مستمری در معرض ریسک بازار قرار دارند که این نوع از ریسک از طریق تنوعسازی حذف نخواهد شد و فروش تعداد زیادی از این نوع بیمهنامهها ریسک را کاهش نمیدهند زیرا همگی تحت تاثیر ریسک بازار مانند نوسان نرخ بهره قرار میگیرند.
یکی از وظایف اکچوئر رسمی بیمه ذیل آییننامه 78 شورایعالی بیمه بررسی و ارزیابی کفایت ذخایر در شرکتهای بیمه تعیین شده است که این امر بایستی تحت فرضیات موجود در آییننامه 68 با عنوان بیمههای زندگی و مستمری، الزامات آییننامه سرمایهگذاری و همچنین استانداردهای حسابداری مرتبط صورت پذیرد.
سمانه عزیزنصیری / کارشناس و اکچوئر رسمی بیمه