برنامه ماه عسل محل تبلیغ شرکت های اسپانسر شده است
دامنه فعالیتهای بازرگانی صداوسیما حالا به لحظات ملکوتی افطار و اذان مغرب در ماه مبارک رمضان نیز رسیده است. اینبار برنامه تلویزیونی«ماهعسل» در شبکه سوم سیما که همواره طی سالهای اخیر حاشیهساز و انتقادبرانگیز بوده و با هدف تولید برنامههایی با «تم» مذهبی هرروز در ماه رمضان در ساعات ملکوتی پیش از اذان مغرب روی…
دامنه فعالیتهای بازرگانی صداوسیما حالا به لحظات ملکوتی افطار و اذان مغرب در ماه مبارک رمضان نیز رسیده است. اینبار برنامه تلویزیونی«ماهعسل» در شبکه سوم سیما که همواره طی سالهای اخیر حاشیهساز و انتقادبرانگیز بوده و با هدف تولید برنامههایی با «تم» مذهبی هرروز در ماه رمضان در ساعات ملکوتی پیش از اذان مغرب روی آنتن میرود، به حیاطخلوت حامیان مالی شبکه سه سیما تبدیل شده است. در هفتهای که گذشت این برنامه تلویزیونی با اجرا و تهیهکنندگی «احسان علیخانی» میزبان سه میهمان متفاوت بود؛ مرد سرایداری از کرج که برنده خودرو «لکسوس» ۲۶۰میلیونتومانی شده بود، نوجوان اهل شهرستان سلماس در استان آذربایجانغربی که برنده خودرو «بنز» ۳۰۰میلیونتومانی شده بود و نوجوان تبریزی که برنده ۱۱۰میلیونتومان جایزه نقدی شده بود.
اما بررسیهای «شرق» نشان میدهد، میزبان سه برنده خوششانس حاضر در این برنامه، نه احسان علیخانی و مسوولان برنامه «ماهعسل» بلکه حامیان مالی این برنامه هستند که هرکدام طی سالهای اخیر جداگانه برنامههای تبلیغاتی مجزا و بهصورت پخش زنده در شبکه سوم سیما داشتهاند. بررسیها نشان میدهد، کاظم اسفندیاری میهمان اول برنامه «ماهعسل» همان برنده خودرو «لکسوس»۲۶۰میلیونی یکی از شرکتهای تولید و توزیعکننده آبمیوه است. میهمان دوم این برنامه مهدی تاجبخش که با پدرش در برنامه «ماهعسل» حضور یافت، همان برنده خودرو ۳۰۰میلیونتومانی بنز از سوی یکی از شرکتهای تولید و توزیعکننده برنج و چای است و برنده سوم یعنی ابوالفضل حیدری که بهجای او برادرش در برنامه «ماهعسل» حضور یافت، برنده جایزه ۱۱۰میلیونتومانی یکی از شرکتهای تولیدکننده برنج است. حضور برندگان مسابقات قرعهکشی این سه شرکت در برنامه «ماهعسل» که مدعی اجرای برنامههایی با تم مذهبی در ساعات افطار در ماه مبارک رمضان است در حالی است که این سه شرکت آگهیهای تبلیغاتی بهصورت مجزا و برخی بهصورت برنامه زنده در شبکه سوم سیما داشتهاند. اما آنچه که دامنه انتقادها از برنامه «ماهعسل» بهدلیل دعوت از این برندگان را گستردهتر میکند، بهرهبرداری تبلیغاتی از این برنامه و تبدیل خوششانسی برندگان به اسم «لطف و مرحمت خدا» در ساعات افطار در ماه مبارک رمضان است. بهطوریکه در ابتدای این برنامه احسان علیخانی، مجری و تهیهکننده برنامه «ماهعسل»، در توضیح دلایل حضور میهمانان این برنامه بهطور غیرمستقیم به روابط بازرگانی حاکم در برنامه اشاره میکند و میگوید: «میهمان حاضر یک ماشین خفن برنده شده، اومدم اسم ماشین را بگم، دیدم باید فاکتور بازرگانی بدم، نگفتم.» در ادامه برنامه اما میهمان حاضر به چگونگی برندهشدن خودرو لکسوس۲۶۰میلیونی اشاره میکند و میگوید: «من سرایدار مدرسه هستم، یک «پراید» داشتم که بهدلیل بیماری مادرم فروختم و درست در روز مادر برنده جایزه خودرو لکسوسشدم.»
او در ادامه تاکید میکند: «گرفتار بودم و با خدا درددل میکردم و گفتم خدایا یه کاری برای ما انجام بده و همانشب هم جایزه را بردم و از خدا شرمنده شدم که جایزه را به من داد.» پس از آن احسان علیخانی، مجری برنامه این سوال را مطرح کرد که «فکر میکنی دلیل اصلی که ۲۶۰میلیون را بردی چه بود؟» و میهمان برنامه پاسخ داد: «دعای مادر و لطف خدا بود.»
با این حال گرهخوردن اهداف تبلیغاتی برنامه «ماهعسل» برای سه شرکت فعال در حوزه موادغذایی با اعتقادات مذهبی مردم در ساعات افطار ماه رمضان، به اینجا نیز ختم نشد و مجری برنامه گام بلندتری برداشت و در حالی که تبلیغ محصولات یکی از شرکتهای اعطاکننده بنز ۳۰۰میلیونی زیرنویس میشد، عنوان کرد: «بعضیوقتا همهچیزرو گره میزنیم به شانس اما بهطور حتم اگر ما به قاعده نظام کائنات و خداوند اعتقاد داشته باشیم، حتما باید اعتقاد پیدا کنیم به حکمتش.» گرهخوردن حضور برندگان مسابقههای تبلیغاتی فروش موادغذایی در پربینندهترین برنامه ماه رمضان و گرهخوردن آن با اعتقادات مذهبی مردم که بهطور غیرمستقیم میتواند تشویقی برای خرید هرچه بیشتر محصولات این سه شرکت شود در حالی است که رضا ابری، کارشناسارشد تبلیغات در اینباره به «شرق» میگوید: «هماکنون مدیریت ذهن مخاطب و انتقال فرهنگ توسط تبلیغات نرم در رسانهها از مولفههای مهم بازاریابی برای بنگاههای اقتصادی است.» او با تاکید بر اینکه در این سالها صاحبان کالا و خدمات همواره سعی کردهاند از برنامههای پربازدید صداوسیما برای تبلیغ محصولات و خدمات خود بهره گیرند و با تکیه بر روش تبلیغات نرم بدون اینکه مخاطب متوجه شود اهداف مادی و معنوی خود را به ذهن بیننده القا کنند، میگوید: «تبلیغات بهتنهایی نکته منفیای را در بر نخواهد داشت ولی آنچه که باید با وسواسی خاص موردتوجه مدیران رسانه قرار گیرد تایید ضمنی سیاستهای آن نشان تجاری (برند) توسط برنامهای فراگیر برای مردم است.»
رضا ابری با طرح این سوال که «چنانچه صاحبان نشانهای تجاری پس از دستیافتن به اهداف اقتصادی خود چارچوب فعالیتهایشان را تغییر دهند، چهکسی پاسخگوی حس سرخوردگی مخاطب است؟» عنوان میکند: «از آنجا که آگهیدهنده معمولا به نکات مثبت کالا یا خدمت خود اشاره میکند، در صورت بروز خطایی در مصرف کالا یا عدمتطابق ادعا و تعهدات یک خدمتدهنده و درنتیجه تحمیل زیان و ضرر به جامعه یا مخاطبان، اعتبار رسانه نیز کاهش مییابد و گاه جبران این کاهش اعتبار کاری دشوار است.»
این کارشناسارشد تبلیغات در ادامه میافزاید: «بنابراین باید یک چارچوب رسانهای را در برنامههای مناسبتی که سابقه مثبتی در اذهان عمومی دارند تدوین کرد تا اهداف فراگیر و عالی فرهنگی را مدنظر قرار داده و از گرداب حاشیه و آگهیزدگی در امان مانده و بتوانند رسالت معنوی خود را به سرانجام مطلوبی برسانند.»
حاشیههای انتقادبرانگیز «ماهعسل»
برنامه مناسبتی «ماهعسل» که بیش از ۹سال است در یکی از پربازدیدترین ساعتهای ماه مبارک رمضان روی آنتن میرود، همواره موافقان و مخالفان خاص خود را داشته است. موافقان این برنامه تلویزیونی بخش مهمی از دلایل اقبال گروهی از مردم نسبت به این برنامه را توجه به بخشهایی از جامعه عنوان میکنند که تاکنون کمتر دیده شدهاند. همچنین موافقان تازگی سوژهها، اجرای صریح مجری برنامه و تاثیرگذاری آن در افکارعمومی را از جمله دلایل اقبال این برنامه عنوان میکنند. اما از سوی دیگر مخالفان این برنامه که ردپای آنان بیش از پیش در فضای مجازی بهچشم میخورد، انداختن توپ برخی آسیبهای اجتماعی در کشور را در زمین مردم بهجای مسوولان، دوربودن سوژههای برنامه از متن اصلی و عمومی جامعه، نوع اجرای احسان علیخانی و تم غمانگیز برنامه را از دلایل اصلی مخالفت خود عنوان میکنند. حتی مخالفان برخی واکنشهای مجری برنامه را بعضا تصنعی و غیرواقعی میخوانند. به طوریکه پیش از این احسان علیخانی سکوت خود را در اینباره شکست و در برنامه «ماهعسل» به انتقادهایی، از سوی رسانهها و فضای مجازی مبنی بر اینکه «احسان علیخانی چقدر خوب بغض میکند» مطرح شده بود، پاسخ داد. او عنوان کرد: «بههرحال با توجه به روایت غمانگیز یا خندهداری که ممکن است میهمان برنامه داشته باشد، عکسالعمل نشان میدهم و نمیتوانم حس واکنش برعکسی را نسبت به حرفهای میهمانان داشته باشم.»
با این حال فارغ از حجم مخالفان و موافقان، برنامه «ماهعسل» طی ۹سال فعالیت خود حواشیهای انتقادبرانگیز دیگری نیز داشته است که اوج آن را میتوان در برنامه سال گذشته «ماهعسل» دید. به طوریکه رسانهها در سال گذشته گزارش دادند: «هدیهدادن یک کودک به یک زوج در برنامه تلویزیونی «ماهعسل» با اعتراضاتی از یکسو و واکنشهایی به این اعتراضات از سوی دیگر روبهرو شده است.»
ماجرا از آنجا آغاز شد که برنامه «ماهعسل»، یک کودک بیسرپرست را به زوجی که فرزندخوانده خود را پس از سالها از دست داده بودند، «هدیه» کرد. در آن برنامه «ماهعسل» احسان علیخانی، مجری و تهیهکننده «ماهعسل»، موضوع برنامه یکشنبه ۳۰تیر خود را «سرپرستی کودکان یتیم» اعلام کرد. او در این برنامه از پدرخوانده و مادرخوانده «میلاد» هم دعوت کرده بود. این زوج سالها پیش متوجه شدند نمیتوانند بچهدار شوند و تصمیم میگیرند کودکی را به فرزندی قبول کنند. آنها با مراجعه به شیرخوارگاه آمنه، پسری ۲۰روزه را به فرزندی قبول میکنند اما پس از حدود چهارسال متوجه میشوند که «میلاد» مبتلا به فلج مغز و اعصاب است. اما این بیماری تغییری در اراده آنها برای نگهداری از کودکی که به فرزندی قبول کردند بهوجود نمیآورد. برنامه «ماهعسل» در ماه رمضان سال ۱۳۹۰ از این زوج و فرزندخواندهشان دعوت میکند تا در یکی از قسمتهایش حاضر شوند. حضور در این برنامه باعث شهرت آنها میشود اما میلاد اندکی بعد درگذشت. مسوولان «ماهعسل» در ماه رمضان دوسال بعد (۱۳۹۲) از پدرخوانده و مادرخوانده میلاد مجددا دعوت میکنند. در اواخر برنامه، مجری، کودک حدودا ۱۰ساله دیگری بهنام «شاهین» را صدا میکند، او را در آغوش میکشد و رو به پدرخوانده و مادرخوانده «میلاد» میگوید: «ما میخواهیم به شما یک هدیه بدهیم.» این اتفاق اما با واکنشهای تندی نسبت به این برنامه همراه شد و پس از آن بیانیهای با امضای بیش از هزارو۵۰ نفر از مدافعان حقوق کودک منتشر شد که این برنامه را به «برخورد زننده و رفتار ضدانسانی» با کودکان متهم کردند و تذکر دادند که «کودکان اشیایی نیستند که دستبهدست بچرخند.» اعتراضها به برنامه «ماهعسل» تنها محدود به این بیانیه اعتراضی نبود.
روزنامه «بهار» در یادداشتی از مجری و تهیهکننده این برنامه پرسیده بود: «کارگردان این سیرک چه کسی است؟» همچنین معصومه ابتکار، عضو شورای شهر تهران هم در یادداشتی پرسید: «آیا تنها وظیفه دستاندرکاران سیما پرکردن کنداکتورهاست؟ پس مسوولیت حفظ کرامت انسانها در هر دوسوی دوربین برعهده کیست؟»
به نوشته خانم ابتکار، آنچه که در «ماهعسل» رخ داد، «هم سیمای شبکه سه را نازیبا کرد و هم شأن انسانی کودکان را به ناکجا برد و هم دل مخاطبان را افسرد.»
آمادگی «شرق» برای انعکاس نظرات مسوولان «ماهعسل»: انتشار این گزارش در شرایطی است که پیگیریهای خبرنگار «شرق» تا لحظه نگارش گزارش مبنی بر همکلامشدن با مجری و تهیهکننده برنامه «ماهعسل» بینتیجه ماند. با این حال روزنامه «شرق» بر اساس منش حرفهای خود، این حق را برای پاسخگویی مسوولان برنامه «ماهعسل» قایل است.