مهمترین تفاوتهای بیمه های اجتماعی و بازرگانی چیست؟

در گفتگو با رئیس گروه اقتصاد و درمان سازمان تأمین اجتماعی مطرح شد؛

بدون شک امروزه بیمه سازوکاری است که رسیدن به ایجاد شرایط مطلوب برای تامین آینده را فراهم می سازد. بیمه اجتماعی و بازرگانی برای مقابله با مخاطرات پیش بینی نشده شکل گرفته است که با وجود اینکه هدف مشترکی را دنبال می کنند ولی در جزئیات و سازوکار با یکدیگر تفاوتهایی دارند.

 ریسک نیوز/ ملیحه مهرآمیز : یکی از مهمترین دغدغه های هر فرد ایجاد شرایط مطلوب برای تامین آینده  و پیشگیری عواقب ناشی از حوادث ناخواسته به منظور دست یابی به آرامش است و بدون شک امروزه بیمه سازوکاری است که رسیدن به این مهم را فراهم می سازد. بیمه اجتماعی و بازرگانی برای مقابله با مخاطرات پیش بینی نشده شکل گرفته است که با وجود اینکه هدف مشترکی را دنبال می کنند ولی در جزئیات و سازوکار با یکدیگر تفاوتهایی دارند. برای آشکار شدن تفاوتهای موجود میان بیمه های اجتماعی و بازرگانی با "دکتر امیرعباس فضایلی رئیس گروه اقتصاد درمان و برنامه ریزی معاونت درمان سازمان تأمین اجتماعی" گفتگویی انجام دادیم که در ادامه می خوانید.

  تعریف بیمه های اجتماعی و بازرگانی و فلسفه وجودی آنها چیست؟
با رشد و پیشرفت تکنولوژی و ظهور ابزارهای جدید و تغییر سبک زندگی بشر، خطرات و آسیبهای ناشی از آن ایجاد شده و در لایه های زندگی افراد رخنه کرده است و براساس عقلانیت، فرد همیشه از خطر گریزان بوده و سعی داشته با انواع روشهای مختلف در تامین امنیت خود گام بردارد. ابداع سازوکار بیمه نیز بر همین اساس می باشد. اصولاً، هسته اصلی و نقطه شروع بیمه های بازرگانی و اجتماعی بروز مخاطرات بوده است.

به موجب قانون بیمه ایران، بیمه عبارت است از قراردادی که به موجب آن یک طرف (بیمه گر) تعهد می‌کند در ازای پرداخت وجه یا وجوهی از طرف دیگر (بیمه گزار) در صورت وقوع یا بروز حادثه خسارت وارده بر او را جبران نموده یا وجه معینی را بپردازد. متعهد را بیمه گر، طرف تعهد را بیمه گزار و وجهی را که بیمه گزار به بیمه‌گر می‌پردازد حق بیمه و آنچه را که بیمه می‌شود موضوع بیمه نامند.

در این میان، نوع دیگری از ساز و کار بیمه، بیمه اجتماعی است. بیمه اجتماعی برنامه‌ای تعریف شده که در آن ریسک‌ها توسط یک سازمان عمومی یا دولتی جمع و توزیع می‌شود. این ساز وکار، قانوناً ملزم به فراهم آوری مزایای مشخصی است و هدف آن تأمین مصالح عمومی جامعه و ایجاد تعادل نسبی بین طبقات اجتماعی است.

  تاریخچه ای از شکل گیری بیمه های اجتماعی و بازرگانی را بیان کنید.
نخستین نشانه های بیمه را می توان در دهها قرن گذشته زمانی که فینیقی ها در سواحل مدیترانه از طریق کشتیرانی به تجارت می پرداختند جستجو نمود. آنها، با توجه به خطرات زیاد تجارت دریایی، به فکر ایجاد پوششی حمایتی در مقابل این مخاطرات افتادند. به این ترتیب، سازوکارهای ابتدایی بیمه شکل گرفت و به تدریج در غالب بیمه های بازرگانی توسعه یافت.

در ایران، سابقه فعالیت بیمه به مفهوم مدرن آن به حدود یک قرن می رسد. نخستین بار در سال ۱۲۸۹ خورشیدی دو شرکت بیمه امریکایی به تاسیس نمایندگی در ایران پرداختند. نخستین قانونی که در ایران درخصوص شرکت‌های بیمه به تصویب رسید قانون مربوط به ثبت شرکت‌ها تصویب شد. تاسیس شرکت سهامی بیمه ایران در تاریخ پانزدهم آبانماه ۱۳۱۴ و همچنین تصویب قانون بیمه در هفتم اردیبهشت ۱۳۱۶ را باید نقطه آغاز تحولات بازار بیمه ایران دانست. با تصویب این قانون در حدود ۱۰ شرکت بیمه خارجی شعب و نمایندگی‌های خود در ایران را ثبت کردند. درسال ۱۳۲۹ خورشیدی نخستین شرکت بیمه خصوصی ایرانی با نام “بیمه شرق ” تاسیس شد. در سال 1350 خورشیدی بیمه مرکزی ایران تاسیس شد.

تامین اجتماعی نیز به مفهوم سنتی از گذشته در جوامع بشری وجود داشته است شیوه های سنتی تامین اجتماعی از نوع حمایتی بوده اند. بیمه های اجتماعی به مفهوم امروزی یکی از پیامدهای انقلاب صنعتی اروپاست.

بیمه های اجتماعی زمانی بطور جدی در نظام های سرمایه داری مورد توجه قرار گرفتند که مارکس از بحران بیکاری و اضمحلال نظام سرمایه داری در اثر بحران های ناشی از آن خبر داد. تحول در ساختارهای اقتصادی و اجتماعی و تغییر در روابط کار موجب شد با جایگزینی ماشین به جای انسان عرضه نیروی کار افزایش یابد و به دنبال آن کاهش شدید دستمزدها و بیکاری گسترده به عنوان یک بحران در اروپای صنعتی بروز کرد. لذا دولت های وقت تلاش کردند تا برای نجات نظام سرمایه داری تدابیری بیندیشند.

با گسترش اعتراضات کارگری و تبدیل آن به یک چالش جدی نظام سرمایه داری، بیسمارک صدراعظم آلمان در سال 1881 طرح بیمه اجتماعی کارگران را به پارلمان ارائه کرد و این الگو به سرعت در دیگر کشورهای اروپایی نیز مورد استفاده قرار گرفت. به عبارتی می توان گفت بیمه های اجتماعی در کشورهای غربی، پاسخ نظام سرمایه داری به چالشی بود که رفته رفته به خطری جدی برای تداوم حیات آن تبدیل می شد. البته، امروزه این ساز وکار به عنوان یکی از ابزار سیاستگذاری رفاه اجتماعی حتی از سوی مخالفان نظام سرمایه داری نیز مورد توجه و حمایت می باشد.

  تفاوت ماهیتی بیمه های تامین بازرگانی با اجتماعی چیست؟
بیمه های اجتماعی ماهیتی اجباری داشته و مبتنی بر همبستگی اجتماعی است و هر فرد به اندازه توان خود حق بیمه پرداخت می کند و متناسب با نیاز دریافت می کند.

ماهیت بیمه های بازرگانی اختیاری بوده و به میزان ریسک و مخاطرات فرد بستگی دارد و براساس مشارکت فرد بنا نهاده شده است.

ماهیت اجباری و بین النسلی بیمه های اجتماعی ایجاب می کند تا علاوه بر بیمه گر و بیمه گذار نقش سومی نیز وارد شود که همان دولت است که به عنوان ناظر و امین در بیمه های اجتماعی دخیل است. در واقع دولت تلاش می کند تا اثرات مثبت این بیمه ها را در سطح جامعه گسترش دهد. نکته دیگر آنکه، بیمه های اجتماعی مبتنی بر اصل سه جانبه گرایی می باشند. یعنی، مثلث دولت، کارفرما و بیمه گزار بر فرایندهای مدیریت و جریان امور بیمه های اجتماعی نظارت می کنند. به عنوان مثال، نظام تامین اجتماعی در ایران زیر نظر هیات امنای سازمان های تامین اجتماعی که مرکب از سه گروه کارفرما،کارگر و دولت است فعالیت می کند.

با توجه به اینکه افراد غالباً، به تعهدات کوتاه مدت بیمه ها مانند درمان گرایش دارند لذا دولت می کوشد تا با اجباری نمودن بسته خدمت جامع بیمه های اجتماعی شامل بیمه درمان و بیمه بازنشستگی و از کار افتادگی، مردم را ملزم نماید تا تعهدات بلند مدت بیمه های اجتماعی مانند خدمات دوران سالمندی و بازنشستگی را نیز خریداری نمایند. مهمترین خدمات ارائه شده به بیمه شدگان در این نظام، ارایه بیمه‌های اجتماعی در قالب پرداخت‌های انواع مستمری بازنشستگی، از کارافتادگی، بازماندگی، بیکاری ، غرامت نقص عضو، کمک بارداری و … و ارایه بیمه خدمات درمانی است.
ساز وکار بیمه های اجتماعی به نوعی پرداخت یارانه متقاطع از پردرآمدها به کم درآمدها و بیماران به سالمندان به عنوان یکی از مهمترین سیاست های رفاه اجتماعی مورد تاکید و توجه دولت ها می باشد.

در این راستا، در ایران نیز با توجه به تصویب قانون ساختار رفاه و تامین اجتماعی  در سال 1383، آیین نامه اجرایی چتر ایمنی رفاه اجتماعی یا همان تور امینت در سال 1384 تدوین شد و ابزارهای سیاستگذای و رفاهی کشور در سه لایه حمایتی، بیمه های اجتماعی و بیمه های بازرگانی و تکمیلی تعریف شدند.

در لایه حمایتی استفاده از خدمات بیمه ای مستلزم پرداخت حق بیمه و مشارکت نیست زیرا افراد تحت پوشش این لایه قشر آسیب پذیر و کم درآمد بوده که به دلایل مختلف توان اشتغال و کار کردن ندارند.دولت همه هزینه های مربوط به خدمات بیمه ای را برای این گروه پرداخت می کند.
افراد شاغل در بازار کار و تحت پوشش خدمات بیمه ای که توان تامین حداقل معیشت زندگی خود را دارند در لایه بیمه های اجتماعی قرار می گیرند و در پرداخت حق بیمه مشارکت دارند.

لایه سوم که بیمه های تکمیلی و بازرگانی بوده افرادی را شامل می شود که دارای درآمدهای بالا بوده و علاوه بر دریافت خدمات بیمه پایه از خدمات بیمه تکمیلی نیز استفاده می کنند و این لایه خدمات بیشتر و بهتری را به این افراد رائه می دهد.

  روابط بین بیمه گر و بیمه گذار در بیمه های بازرگانی و اجتماعی چگونه است؟
در بیمه های بازرگانی، روابط بین بیمه گر و بیمه گزار چارچوب معین و تعریف شده ای دارد و مفاد آن براساس توافق طرفین و بسته به شرایط، میزان ریسک و قدرت چانه زنی قابل تغییر است. پرداخت حق بیمه در بیمه های بازرگانی به طور کامل برعهده فرد بیمه گذار است.

بیمه های اجتماعی از توافق های اجتماعی تبعیت می کنند و چارچوب قانونی آن بجای شرایط فردی، بر ملاحظات عمومی و اجتماعی مبتنی است. به عنوان مثال، در قانون تامین اجتماعی ایران، تعهدات، افراد مشمول و نحوه مشارکت مالی آنها دقیقاً شرح داده شده است.

  آیا تاخیر در پرداخت حق بیمه در بیمه های اجتماعی و بازرگانی منجر به قطع خدمات رسانی به افراد بیمه شده می شود؟
بر خلاف بیمه های بازرگانی، تاخیر در پرداخت حق بیمه های اجتماعی بلافاصله منجر به قطع خدمات نخواهد شد و قانونگذار راهکارهایی را پیش بینی کرده است که چنانچه بر خلاف منافع بیمه شده، این تاخیر در پرداخت عمدی نباشد، ضمن امکان بهره مندی بیمه شده یا بازماندگان او از خدمات بیمه اجتماعی، سازمان بیمه گر اجتماعی بتواند مبتنی بر اصول پایداری صندوق های بیمه ای، حق بیمه ها یا جرایم مربوطه را از کارفرما یا منابع عمومی دریافت کند. به عبارت دیگر اگر چه استحقاق افراد در بهره مندی از پوشش بیمه های اجتماعی، با پرداخت حق بیمه مربوطه به صندوق ایجاد می شود، اما، برخی استثناها نیز پیش بینی شده است که استفاده از مزایای بیمه موکول به پرداخت مستمر حق بیمه نباشد. اما در بیمه های بازرگانی اگر فرد حق بیمه پرداخت نکند استحقاق دریافت پوشش خدمات را نداشته و بلافاصله خدمات مورد توافق قطع خواهد شد.

 ویژگی های بیمه های اجتماعی و بازرگانی چیست؟ و انواع آنها کدامند؟
بیمه های اجتماعی دارای ویژگیهای زیر هستند:
1-  یک حداقل سطح مشارکت برای ایجاد پوشش لازم است
2-   حداقل یا حداکثر سطح پوشش بر اساس مفهوم کفایت اجتماعی و بسته به موضوع پوشش
3-   مزایای فردی ارتباط مستقیم با پرداخت ها افراد نداشته اما مزایای بیشتر تا حدودی با افزایش منابع بیمه ای یا افزایش مشارکت افزایش خواهد یافت (بر اساس فرمول)
4-   دریافت مزایا بطور کلی بر اساس نیاز مالی (Means-tested) نیست
مشخصه بارز بیمه های بازرگانی اختیاری بودن آن است که به سه بخش کلی زیر طبقه بندی می شوند:
1-       بیمه های اموال   
2-       بیمه های اشخاص
3-       بیمه های مسئولیت

در کشورهای مختلف نظام های تامین مالی بیمه های اجتماعی مبتنی بر پیش پرداخت بوده و الگوهای شناخته شده در رابطه با حوزه سلامت عبارتند از بیمه های درمانی اجتماعی، نظام طب ملی و نظام بیمه های ملی
به عنوان مثال بیمه های درمانی اجتماعی در کشوری مانند آلمان، نظام طب ملی در انگلیس و نظام بیمه های ملی در کانادا مشاهده می شود.

 

لینک کوتاهلینک کپی شد!
اخبار مرتبط
ارسال نظر

8  ×  1  =