صنعت بیمه اتکائی در ایران انحصاری است/ فرمان دست مستقیم هاست

به گزارش ریسک نیوز به نقل از نشریه بیمه داری نوین صنعت اتکایی در 1402 و آینده نزدیک) یک تا سه سال آینده( به کدام سو میرود؟ این صنعت از نظر ترکیب و کیفیت ریسکهای پذیرفته شده الان در کجا قرار دارد و بازیگران دارای چه میزان توان پذیرش فردی و جمعی)کنسرسیومی( ریسک هستند و چالشها و فرصتهای این صنعت چه هستند؟

همچنین آینده بازار اتکایی ایران با توجه به بازیگران جدید، عوامل برونزا و درونزای صنعت و همچنین رفتار نهاد ناظربه کدام سو میرود؟ طی میز سخنی با فعالان صنعت بیمه اتکایی در ایران سعی شده به سوالات بالا تا حدی پاسخ ارائه شود. طبعا به واسطه محدودیت زمان مقدور نشد تا به صورت مکفی به آنچه در صنعت ری اینشورنس جاری است بپردازیم بر همین اساس این سلسله میزگردها ادامه خواهد داشت. در میزسخن پیشرو مینا صدیق نوحی، مدیرعامل بیمه اتکایی سامان؛ محمدرضا خوش کیش، مدیرعامل بیمه اتکایی امین؛ اسماعیل داورپناه، مدیرعامل بیمه اتکایی تهران و مجید بنویدی، مدیرعامل بیمه اتکایی آوای پارس به بیان نقطه نظرات خود پرداختند که متن گفت و شنود آنان را با هم میخوانیم.

 بخش اول از پی می آید:

* خانم صدیق نوحی لطفا وضع موجود صنعت بیمه اتکائی را از منظر تركیب و كیفیت ریسك تحلیل كنید

صدیق نوحی: وقتی می‌خواهیم كیفیت ریسك‌ها را مطالعه كنیم، باید بررسی کرد اصولاً چه نوع رشته‌های بیمه‌ای نیاز به بیمه‌های اتكایی دارند. به‌طور مرسوم در كشور ما بیمه‌های آتش‌سوزی، مهندسی، نفت و انرژی، هواپیما، كشتی و باربری اهم رشته‌هایی هستند كه نیاز مبرم به بیمه‌های اتكایی دارند؛ یعنی یك شركت بیمه مستقیم وقتی می‌خواهد برای ریسك‌های هواپیمایی یا نفت و انرژی بیمه‌نامه صادر كند، بدون پوشش اتكایی مقدور نیست .به‌خاطر اینكه حتی بزرگ‌ترین شركت‌های اتكایی دنیا نمی‌توانند چنین ریسك‌هایی را به‌تنهایی بپذیرند. بنابراین از منظر نوع و كیفیت‌، معمولاً اینها ریسك‌هایی هستند كه بزرگ و عمده محسوب می‌شوند و از بُعد خسارت، از نظر تواتركم است ولی شدت خسارت‌ها بالاست.

از طرفی توانگری مالی نیز بحث مهمی در پذیرش ریسک است چون بر اساس فرمول‌های توانگری، شركت‌ها با توجه به سرمایه موجود و ذخایر تکمیلی خود تا یك حد خاصی می‌توانند ریسك قبول کنند و اگر از یك میزان بیشتر باشد، طبیعتاً مشكلاتی از نظر توانگری پیدا می‌كنند. ممكن است توانگری‌شان زیر 100 شود و نیاز پیدا می‌كنند كه پوشش‌های اتكایی را افزایش دهند. در نتیجه شركت‌های بیمه مستقیم در حال حاضر به بیمه‌گران اتكایی رجوع می‌كنند كه این در واقع همان بازارهای اتکایی مرسوم است که در همه دنیا وجود دارد. اما در بازارهای اتكایی بین‌المللی روش‌هایی غیرمرسوم هم وجود دارد مانند روش‌های مالی برای خرید پوشش‌های اتكایی مثل اوراق بهاداری كه در بورس به فروش می‌رسد. ساز و کار این روش های غیر مرسوم در ایران هنوز ایجاد نشده، اگرچه طراحی آن توسط بیمه مركزی و برخی از شركت‌های بیمه انجام شده، اما هنوز قدم‌های اول را برمی‌داریم.

* به این مسئله هم اشاره كنید كه چالش‌های موجود در صنعت بیمه، مثل عدم مدیریت ریسك، ضعف ارزیابی ریسك یا نرخ‌گذاری غیرفنی كه در شركت‌های بیمه مستقیم وجود دارد، چه تأثیری روی كار شرکتهای بیمه اتکائی می‌گذارد؟ 

صدیق نوحی: واقعیت این است كه شركت‌های بیمه اتكایی مستقیماً متأثر از عملكرد شركت‌های بیمه مستقیم هستند و یكی از مسائل مهم در اكوسیستم صدور بیمه‌نامه، شناخت ریسك است. متأسفانه  در صنعت بیمه ایران در ریسك‌های بزرگ، مدیریت ریسك اعمال نمی‌شود. گزارش بازدید ریسك برایشان تهیه نمی‌شود و نرخ‌های نامناسبی برای این ریسك‌ها ارائه می‌شود. ما خیلی از ریسك‌های متداول را می‌شناسیم؛ چون ریسك‌ها را می‌شود طبقه‌بندی كرد؛ از ریسك‌های كوچك، متوسط تا ریسك‌های بزرگ. حتی در آنهایی كه اتكایی می‌شود، این طبقه‌بندی وجود دارد. در خیلی از ریسك‌ها می‌بینیم وقتی صحبت از ارزیابی ریسك می‌كنیم و گزارش ریسك را از شركت بیمه می‌خواهیم، هیچ گزارشی برای ارائه ندارند. حالا یا به‌دلیل اینكه بیمه‌گذار چندان مایل نیست این ارزیابی‌ها انجام شود و یا دلایل دیگری وجود دارد  نرخ‌هایی هم كه شركت‌های بیمه می‌دهند، نرخ‌های مناسبی نیست، به‌طوری‌که ما الآن از نرخ‌های بازار جهانی خیلی عقب افتاده‌ایم و نرخ‌ها‌ در بازار ما نسبت به بازار جهانی خیلی پایین است. طبیعتاً این موضوع تأثیر مستقیم بر عملكرد شركت‌های اتكایی می‌گذارد، چون  اتکائی ها هم از همین ریسك‌های موجود می پذیرند. البته یك دسته از ریسك‌ها هستند كه سرمایه‌هایشان بالای حد معینی هستند و مشمول ماده شش آیین‌نامه 76 شورایعالی بیمه می‌شوند. آن دسته از ریسك‌ها در رشته‌های مختلف، مهندسی، آتش‌سوزی، نفت و انرژی كه بالای 1500 میلیارد تومان است تأییدیه بیمه مركزی را می‌گیرند. طبیعتاً آنجایی كه بیمه مركزی نرخ و شرایط را ارائه می‌كند، ما به‌عنوان شركت‌های اتكایی  اعتماد بیشتری می کنیم،  ولی برخی از ریسك‌ها هستند كه سرمایه بیمه‌شان كمتر از این حدود است و شركت‌های بیمه با تعیین یكسری شرایط نامناسب، کار را برای بیمه‌های اتکایی دشوارمی‌کنند. چون به‌هرحال فقط موضوع نرخ هم نیست. گاهی ممكن است نرخ پایین باشد، ولی با تعیین شرایط مناسب‌تر، می‌توانند این ریسك را برای بیمه‌گران اتكایی مناسب كنند. به‌طور كلی وقتی به یك شركت بیمه اتكایی ریسك پیشنهاد می‌شود، در درجه اول باید ببیند خود آن ریسك چگونه است؟ آیا آن ریسك به لحاظ ارزیابی مطلوب و قابل قبول است و HSE درستی داشته، گزارش ریسك مناسبی دارد یا نه و بعد بیمه‌نامه بررسی شود؛ آیا بیمه‌نامه درستی برای آن ریسك خاص صادر شده یا نه؟ بازار ما از هر دو این موضوع‌ها رنج می‌برد، یعنی هم ریسك را درست شناسایی نمی‌كنیم و هم اینكه استانداردهای ریسك‌های ما مقداری پایین آمده است.  و هم اینکه نرخ شرایط بیمه نامه های بزرگ متناسب با ریسک نمی باشد.

* آقای خوش‌كیش با توجه به اینکه عضو شورای‌عالی بیمه هم هستید وضع موجود را یك مقدار از زاویه دید خود توضیح دهید. بگویید در آن فضا نگاه شورای‌عالی بیمه به موضوع اتكایی چیست؟

خوش‌كیش: یکی از چالش‌های که امروزه صنعت بیمه كشور با آن مواجه است، تحریم‌ها است. با یك منطقه مواجهید كه باید ریسك‌ها را در درون ساختار خود مدیریت كنید. طبیعتاً این امر با قاعده اعداد بزرگ نمی‌خواند. چون ذات بیمه و اتكایی با اعداد بزرگ تعریف می‌شود. البته تحریم‌ها علاوه بر تهدید فرصت هم ایجاد كرده است. من زمانی که مدیرعامل بیمه حافظ بودم. همان دوران تحریم‌ها شكل گرفت و  كشتی‌هایی که محموله پتروشیمی را حمل می کردند زمین‌گیر شدند، همانطور که می دانید بالای 90 درصد اقتصاد كشور در صادرات، واردات، نفت و پتروشیمی وابسته به یكسری بیمه‌نامه در كل ناوگان حمل‌ونقل كشور است. شاید هیچ‌کس متوجه این موضوع نشد كه چطور صنعت بیمه كشور در آن بحران توانست این مسائل را مدیریت كند. این كمتر از مبارزه در جنگ نبود و ما فشار را کنترل كردیم. بنابراین صنعت بیمه با وجود تحریم ها با یك تفكر و تجربه‌ منحصر بفرد توانسته به این مکانیزم برسد كه بتواند ریسک ها را مدیریت کند. در همین راستا صندوق تحریم‌ با 300 میلیون دلار شكل گرفت و بدین ترتیب شروع به صدور  بیمه‌نامه‌ها کردیم و بیمه‌نامه 14 كشتی در كمتر از سه ماه صادر شد. كشتی‌ها از شانگهای حرکت كردند. این‌طرف سرریز مواد پتروشیمی داشتیم، آن‌طرف كشتی‌ها زمین‌گیر شده بودند. در نهایت پروژه شكل خودش را گرفت و یك كار جمعی به‌وجود آمد.

* آقای خوش کیش شرکتهای بیمه اتکائی چقدر می توانند به نرخ و شرایط استاندارد کمک کنند؟

خوش کیش: یادم است زمانی که در بیمه کارآفرین بودم و بنابر ارتباطاتی که با شرکت مونیخ ری داشتیم، مونیخ ری جزء‌جزء ریسك‌های منطقه‌ای ما را می‌شناخت، یعنی می‌دانست ریسک پروژه انتقال لوله نفت آغاجری یا مثلا منطقه مسجدسلیمان چقدر است و متناسب با ریسک نرخ ارائه می کرد. د ر این راستا ما کاملاً الگو می‌گرفتیم و آنها نرخ را اعلام می‌كردند و شركت بیمه جنرال هم بیمه نامه صادر می‌كرد. بنابراین یكی از مهمترین شاخص‌های یك ساختار اتكایی قدرتمند، اكچوئری و نرخ‌شناسی منطقه‌ای و بومی آنجاست كه ما به‌خاطر تحریم‌ها مجبور هستیم هنوز جدول‌ها و الگوهای آنها را استفاده كنیم اما بدون شک یك شركت بیمه  اتکائی قوی می‌تواند به یك اكچوئر و محاسب قوی برای صنعت بیمه كشور تبدیل شود.

* شرکت‌های بیمه اتکائی چه ظرفیتی برای بازار بیمه ایجاد کردند؟

خوش‌كیش: اولا معتقدم افزایش تعداد شرکتهای بیمه نه تنها با موازین بازار آزاد هم خوانی دارد بلکه موجب رشد و توسعه می شود . من همیشه در شورای عالی بیمه از ورود بازیگران جدید به صنعت بیمه حمایت کردم همانطور که کشور تصمیم گرفت در راستای توسعه خصوصی سازی و واگذار امور به مردم تعداد بانک ها و بیمه ها را افزایش دهد، در شرایط فعلی نیز ورود بازیگران جدید به بازار ضروری است.

امروز در كشور ظرفیت اتكایی به‌وجود آمده كه حتماً تأثیرش را در آینده شاهد خواهیم بود. اولا ظرفیت نگهداری و ریسك كشور افزایش پیدا می كند، یعنی آثار تحریم‌ها را در كشور كاهش می‌دهد. دوما اكچوئری و كار فنی در كشور توسعه می یابد، سوما ظرفیت‌سازی انجام خواهد شد و  شرکت می تواند در آینده افزایش سرمایه دهند. نكته بعدی؛ همیشه تحریم‌ها پا بر جا نخواهد بود. بالاخره یك روز تحریم‌ها برداشته می‌شود و شركت‌های بیمه اتكایی به ظرفیتی  برای صادرات خدمات فنی در كشور تبدیل می‌شوند. تبادل ریسك و فروش پذیرش ریسك خودش یك درآمد فنی است، ‌درآمدی كه با یك ایمیل می‌تواند ایجاد شود. این ظرفیت می‌تواند ما را برای آینده تجهیز كند كه بتوانیم وارد بازار فراتحریم‌ها شویم و قطعاً كشور آن ظرفیت را دارد. مسلما پروژه اتكایی ملی، تكمیل‌كننده این فرایند برای آینده خواهد بود.

* آقای داورپناه  اكوسیستم اتكایی را بیشتر بشكافید.

داورپناه: اگر نگاهی به كیك بیمه اتكایی كشور بیندازیم، اولاً این كیك خیلی بزرگ نیست و جای توسعه دارد. دوم اینكه از  منظر دولتی – خصوصی 90 درصد در اختیار دولت است. اگر شاخص انحصار سالانه را محاسبه کنیم، در سال 1401 بازار بیمه­ های مستقیم تقریبا به رقابت کامل رسیده است؛ ولی در بیمه اتكایی اینطور نیست و تقریباً می‌توان گفت انحصاری است. 90 درصد در اختیار صندوق تحریم ، بیمه مركزی و بیمه ایران و یك مقداری هم اتکائی اجباری است. از سوی دیگر در یك بخش از بازار که در اختیار شرکت های بیمه مستقیم است و با هم رقابت می کنند شاهد نرخ‌های پایین هستیم طوری که  بعضی از آنها دیگر فنی نیست و در بعضی دیگر شاهد پایین بودن كیفیت ریسک‌ها هستیم. در حال حاضر بخش خصوصی به میدان اتکائی آمده، سرمایه بخش خصوصی سرمایه ارزانی نیست؛ دو دو تا چهار تا می‌كند و وارد می شود. اما به صورت کلی معتقدم بازار اتكایی قابل‌گسترش است، البته در حال حاضر در انحصار دولت است و این مرزها باید برداشته شود.

* آن كیكی كه می‌گویید چندان بزرگ نیست، هدفش چیست؟

داورپناه: در مجموع این كیكی كه الآن وجود دارد، عمده‌اش در اختیار دولت است و هر جا هم دولت بوده، كارایی پایین‌تری وجود دارد. ولی امید و انتظار داریم شركت‌های اتكایی جدیدی که وارد بازار شده­اند، ظرفیت های لازم در این بازار را فعال کنند. از سوی دیگر در حال حاضر پیوند بازار سرمایه با بیمه قطع است كه باید اتصال برقرار شود، دریایی از ابزارهای متصل به بازار سهام است که شرکت­های اتکائی می توانند در آن فعالیت کنند . قطعا ما نمی‌توانیم همه ریسك‌ها را بر سرمایه شركت‌های بیمه سوار كنیم. امكان ندارد. باید انتقال ریسك صورت پذیرد و یكی از جاهایی كه می‌شود ریسك را فرود آورد، بازار سرمایه است، این کار از دست بخش دولتی برنمی‌آید. این را باید به بخش خصوصی سپرد تا  با نوآوری و زیرساخت‌هایی كه ایجاد می‌كنند، محقق شود.

یك نكته دیگر اینكه شركت‌های مستقیمی كه مجوز پذیرش اتکائی دارند به نوعی  بلك‌باكس است، البته ظرفیت اینها را نمی‌شود نادیده گرفت. ظرفیت‌های خیلی خوبی دارند، ولی اینكه لیدر قراردادهای اتكایی ‌نباشند، تصمیم درستی بود. به‌نظر من درست نیست. حتماً باید ظرفیت‌شان را در اختیار بازار اتكایی بگذارند، اما نه اینكه فرمان را هم دست خودشان بگیرند و این را هر‌جا كه دوست دارند ببرند؛ چون اولاً ظرفیت و قوای كارشناسی لازم به اندازه شرکت­های بیمه اتکائی و تخصصی را ندارند ، بلکه یك شركت جنرالی است كه درگیر مشكلات عدیده است از شبكه فروش، نمایندگان، شعب، پرسنل و هزاران گرفتاری دیگر و اگر بخواهد وارد صنعت تخصصی اتکائی شود، با موازین تخصصی همخوانی ندارد.

* آقای بنویدی یك مقدار موضوع بازیگران را بیشتر مورد واکاوی قرار دهید و اگر اماری از بازار اتکائی دنیا دارید نیز ارائه فرمائید.

بنویدی: اصولاً بازار اتكایی در هر كشور، منعکس کننده بازار بیمه آن کشور و بازار بیمه به نحوی آینه‌ای  از بازار جهانی بیمه است. در این راستا آخرین آمار بازار جهانی بیمه را عرض می كنم تا بتوانیم به نتیجه‌گیری مناسبی د رمورد کسب وکار اتکایی برسیم. آخرین پرتفویی بیمه ای كه در سال 2022 اعلام شده، 6782 میلیارد دلار است كه نشان می دهد كمتر از هفت درصد GDP کل دنیا را حق بیمه تولید شده توسط بیمه گران تشکیل میدهد و تقریباً 90 درصد آن توسط 20 اقتصاد اصلی دنیا از طریق محصولت بیمه ای روانه بازار می شود. نكته‌ای كه خیلی توجه بنده را جلب كرد، این است که  قبلاً در بازار دنیا تقریباً بیمه زندگی و غیرزندگی سهمی مساوی یعنی پنجاه درصد هر رشته از بازار بوده و حتی سالهای شاهد سهم بیشتر بیمه های زندگی نیز بودیم، در حالیکه آمار سال گذشته میلادی مبین سهم 60 درصدی بیمه های  غیرزندگی در مقابل سهم 40 درصدی  بیمه زندگی است  كه میتوان یکی از دلایل اصلی آن تغییر بازار های مالی و افزایش شدید تورم بعد پاندمی کرونا است، به عبارتی از یک سو افزایش سرمایه‌های بیمه به دلیل تورم كه بعد از پاندمی ایجاد شد، بازار بیمه‌های غیر زندگی را افزایش داد، و از سوی دیگر تمایل مردم دنیا به خرید و تمدید بیمه‌های زندگی و بازخرید آنها با توجه به شرایط ابزارهای مالی باعث شد سهم بیمه‌های زندگی‌ کاهش یابد، یعنی این تعادلی كه همیشه روی 50 درصد بوده و حتی زمان‌هایی بیمه‌های زندگی بیشتر هم بوده، به‌هم خورده است. این تغییر بر فعالیت بیمه گران اتکایی در دنیا موثر بوه زیرا اصولاً فعالیت شركت‌های بیمه‌گر اتكایی به دلیل نوع رشته های بیمه ای و سرمایه موردهای بیمه در بیمه‌های غیرزندگی خیلی بیشتر است، البته  بعضی از بازارهای بیمه دنیا بیمه گران اتکایی در بیمه‌های زندگی‌ هم فعالیت چشم گیری دارند . بخش عمده‌ای از بازار بیمه‌های غیرزندگی هم كه در این گزارش آمده، بیمه‌های درمان است. در همین گزارش در مورد بیمه‌های اتكایی امده ، تقریباً حدود 5.2 این بازار توسط بیمه‌گران اتكایی پوشش داده می‌شود، در واقع آخرین آمار فروش بیمه‌گران اتكایی از طریق همان 90 درصد بازار بیمه اتكایی به‌دست‌آمده که حدود 352 میلیارد دلار است، به عبارتی پنج درصد بازار دنیا اتكایی می‌شود. از این 352 میلیارد دلار، تقریباً 90 درصد مربوط به 10 شركت بیمه اتكایی است كه در صدر جدول قرار دارند. این یك تصویر از بازار اتكایی دنیا بود و از آن جهت خدمت شما عرض كردم كه همین حالت هم در بازار بیمه کشور حاکم است، به عبارتی زیست‌بوم اتكایی ، ‌از زیست‌بوم بیمه‌گری مستقیم خیلی جدا نیست. بنابراین اگر بخواهید زنجیره تأمین فروش اتکائی ها را مورد بررسی قرار دهیم و بخواهیم بازیگران آنرا تعریف كنیم عبارتند از كسانی كه بیمه‌نامه را صادر می‌كنند شامل نمایندگان و کارگزاران بیمه و به بیمه‌گران مستقیم ارایه می‌دهند و بیمه‌گران مستقیم با توجه به شرایط ریسک های پذیرفته شده  به ریسک را بیمه بیمه گران اتکایی واگذار می‌كنند.

البته ذکر این نکته ضروری است که بازار بیمه در کشور ما  با بازارهای دنیا متفاوت هستیم. در دنیا یكسری كارگزاران اتكایی هستند كه جزو بازیگران اصلی مطرح می‌شوند كه آن شرایط را در ایران نداریم، یعنی حدفاصل بیمه‌گر مستقیم و بیمه‌گر اتكایی همیشه یك كارگزار اتكایی است؛ در اغلب بازارهای دنیا این کارگزاران هستند واسطه‌ گر بیمه هستند و در مورد دادوستد ریسك می‌توانند نقش مهمی را ایفا نمایند. اما در بازار ایران به‌رغم اینكه كارگزار اتكایی داریم، فعلاً نقشی بازی نمی‌كنند.

اگر شرایط تحریم تغییر كند، احتمال دارد حضور كارگزاران بین‌المللی در بازار بیمه کشور ما دوباره فراهم شود. هنگامی كه شرایط حضور كارگزاران بین‌المللی فراهم شد، آنها برای بیمه‌گران خارجی  بازاریابی می‌كنند. بخشی از ریسک بازار بیمه کشور احتمالاً  به ‌سمت خارج هدایت میشود، یعنی به‌جای اینكه بیمه‌گر مستقیم صرفاً از ظرفیت بیمه گران اتکایی داخلی استفاده نماید ، انتخاب دیگری هم دارد؛ به طوریکه كارگزار خارجی به او پیشنهاد نرخ از سوی بیمه گران خارجی را می دهد ؛ مثل نرخ بیمه نامه های كشتی، هواپیما، پالایشگاه و موارد دیگر.

* جناب بنویدی آیا شما به عنوان یک شرکت بیمه اتکائی که بازار را رصد می کنید تقسیم‌بندی كرده‌اید كه چقدر پذیرش ریسك در هر رشته‌ای وجود دارد؟

بنویدی: در ثالث، بیمه‌گران اتكایی کمتر ورود پیدا کردند. بازار اتكایی در سال 1401 تقریباً حدود 13.6 همت بود كه در مقایسه با سال گذشته رشد قابل ملاحظه ای داشته و علت اصلی هم این بود كه یک از بیمه گران سال گذشته در سه‌ماهه اول 1401یک قرارداد مهم خود را در رشته درمان تمدید كرد. این قراداد تاثیر قابل ملاحظه ای بر بازار اتکایی اختیاری دارد.

* حالا این 13.6 همت  را یك مقدار خرد كنید به رشته‌ها.

بنویدی: بالای 50 درصد آن درمان است، علتش هم قرارداد بزرگ بیمه ای بود که عرض کردم.

* 50 درصد هم ریز می‌شود؟

بنویدی: عمدتاً مهندسی ، آتش‌سوزی و رشته‌های دیگر است.

ادامه دارد….