در مسیر تندباد! / کارنامه شرکتهای بیمه روی میز نقد / کدام شرکتها با زیان انباشته به 1400 آمدند؟

به گزارش ریسک نیوز سال 1399 یکی از پر تلاطم‌ترین سال‌های اقتصاد ایران به شمار می‌رود که تحت تأثیر عوامل مختلف همچون شیوع گسترده ویروس کرونا، تحریم و لجام گسیختگی در بازار‌های مختلف قرار گرفت. به تبع این التهابات صنایع مختلف از جمله بیمه نیز یکی از سخت‌ترین سال‌های عملکردی خود را پشت سر گذاشتند. در این گزارش به بررسی عملکرد شرکت‌های بیمه خصوصی در سال 99، تغییرات آنها نسبت به سال 98 و مقایسه عملکرد آنها با یکدیگر می‌پردازیم.

بر اساس آمارهای منتشرشده در سامانه کدال بورس، جمع مانده دارایی‌های شرکت‌های مورد بررسی 1,120 هزار میلیارد ریال بوده که این عدد نسبت به مدت مشابه سال قبل با رشد 62 درصدی همراه شده است.

در این میان شرکت بیمه آسیا با مانده دارایی حدود 142 هزار میلیارد ریال بیشترین مانده دارایی را در بین شرکت‌های خصوصی بیمه‌ای به خود اختصاص داده و در این زمینه در ماه‌های گذشته با پیشرفت قابل توجه همراه شده است.

شرکت‌های بیمه بزرگی همچون پاسارگاد، دی، البرز و دانا از این جهت در رتبه‌های بعدی قرار دارند. هر چند مانده دارایی همه شرکت‌های مورد بررسی در سال 99 با رشد همراه شده اما در این میان بیمه باران نیز با رشد حدود 189 درصدی و بیمه زندگی خاورمیانه با رشد 106 درصدی مانده دارایی‌ها، بیشترین نرخ رشد را در این زمینه داشته‌اند که به دلیل تازه تأسیس بودن این شرکت‌ها موضوعی دور از ذهن نیست. شرکت بیمه رازی نیز با رشد حدود 99 درصدی دارایی‌ها از این حیث در ردة سوم قرار داشته است. نکتة سؤال‌برانگیز در این زمینه رشد تنها 6 درصدی مانده دارایی‌های شرکت بیمه آرمان است.

اما آنچه از میزان کمی دارایی‌های یک شرکت به ویژه در صنعت بیمه مهم‌تر است، کیفیت دارایی‌ها یا به عبارتی ترکیب دارایی‌های آن است. بررسی‌ها نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری‌ها (اعم از کوتاه مدت و بلندمدت) به صورت میانگین با وزنی حدود 37 درصد بیشترین سهم از دارایی شرکت‌های بیمه را به خود اختصاص داده‌اند که این رقم نسبت به اسفند ماه سال قبل تغییری نداشته است.

در نقطه مقابل سهم مطالبات از بیمه‌گذاران و نمایندگان حدود 25 درصد بوده که این عدد نسبت به اسفند ماه سال قبل با افت 2 درصدی همراه شده این موضوع حکایت از پویاتر شدن سبد دارایی شرکت‌های بیمه در سال 99 دارد. دارایی‌های ثابت مشهود (مثل ساختمان)، سایر حساب‌های دریافتنی و موجودی نقد نیز دیگر اقلام مهم دارایی‌ها در شرکت‌های بیمه‌ای را به خود اختصاص داده‌اند.

بر اساس آمار اعلام شده از سوی بیمه مرکزی، مبلغ حق بيمه توليدي کل صنعت بیمه در سال 99 رقمی در حدود به ترتيب در حدود 817 هزار ميليارد ریال بوده است و بدین ترتیب رشد حق بيمه توليدي نسبت به سال گذشته در حدود ۳7.۸ درصد است. در این میان بیمه ایران همچنان با سهم حدود 31.5 درصدی پیشتاز است. نمودار 3 سهم هر شرکت از بازار حق بیمه کشور در سال 99 را به تصویر کشیده است. در میان شرکت‌های بیمه خصوصی و خصولتی، رتبه نخست میزان حق بیمه دریافتی با حدود 10 درصد همچنان در اختیار شرکت بیمه آسیاست. شرکت‌هایی که سهم آنها زیر یک درصد بوده به عنوان سایر نمایش داده شده‌اند.

در میان شرکت‌های بخش خصوصی بیمه آسیا و دانا رتبه‌های اول و دوم را به خود اختصاص داده‌اند. شرکت بیمه زندگی خاورمیانه کمترین میزان از حق بیمه دریافتی در میان شرکت‌های بیمه را داشته است. با این حال، این شرکت (بدون در نظر گرفتن عملکرد بیمه باران به دلیل تازه تأسیس بودن) با 277 درصد رتبه نخست را به لحاظ نرخ رشد حق بیمه در میان شرکت‌های گروه داشته است. دو شرکت بیمه حافظ با نرخ رشد 103 درصدی و تجارت نو 90 درصدی در رتبه‌های بعدی قرار دارند. کاهش حق بیمه دریافتی در شرکت بیمه آرمان از مهم‌ترین نکات در بررسی مقایسه‌ای عملکرد شرکت‌ها در سال 99 نسبت به سال قبل است. در یک طبقه‌بندی کلی شرکت‌های بیمه پارسیان، معلم، سامان، میهن، دی و آرمان در زمینه حق بیمه دریافتی نرخ رشد کمتری نسبت به نرخ رشد صنعت (38.5 درصد) داشته‌اند.

نسبت خسارت یکی از اصلی‌ترین معیار‌های ارزیابی شرکت‌های بیمه به شمار می‌رود که نشان می‌دهد این شرکت‌ها چه میزان از حق بیمه دریافتی خود طی یک دوره را به عنوان خسارت پرداخت کرده‌اند. بر اساس اعلام بیمه مرکزی این عدد در سال 99 برای کل صنعت بیمه رقم 53.4 درصد بوده که نسبت به سال 98 با کاهش 3 واحدی همراه شده است. آمار‌ها نشان می‌دهد شرکت بیمه آرمان با نسبت خسارت حدود 81 درصد، بیمه میهن 78 درصد و بیمه معلم با 72 درصد ضعیف‌ترین عملکرد را در بین شرکت‌های بیمه خصوصی در سال 99 داشته است. در سوی مقابل نیز (بدون در نظر گرفتن عملکرد بیمه باران به دلیل تازه تأسیس بودن) سه شرکت بیمه زندگی خاورمیانه، پاسارگاد و حکمت همچون سال 98 بهترین عملکرد را در مقایسه با سایر شرکت‌ها از این حیث داشته‌اند.

برای مقایسه عملکرد شرکت‌ها در حوزه بیمه‌گری، از معیار حاشیه سود عملیات بیمه‌ای استفاده شده است که بر این اساس بیشتر از نیمی از شرکت‌های مورد بررسی دارای حاشیه زیان عملیاتی بوده‌اند. در این زمینه (بدون توجه به عملکرد شرکت در زمینه سرمایه‌گذاری) شرکت‌های بیمه دی و حکمت سرآمد گروه بوده‌اند. این در حالی است که عملیات بیمه‌ای در شرکت‌های  میهن و حافظ با زیان سنگین همراه بوده است. نکته بسیار مهم آن که به لحاظ تعدادی شرکت‌هایی که عملیات آنها در سال 99 زیان ده شده نسبت به سال 98 بیشتر شده است. در مجموع میانگین حاشیه سود عملیاتی در شرکت‌های مورد بررسی در سال 99 منفی 2 درصد بوده این در حالی است که حاصل عملکرد این شرکت‌ها در سال 98 حاشیه سود عملیاتی مثبت 2 درصدی بوده است.

عملیات مربوط به سرمایه‌گذاری‌ها نیز یکی دیگر از دو رکن مهم در شرکت‌های بیمه به شمار می‌رود که این سرمایه‌گذاری‌ها عمدتاً از دو محل سرمایه‌گذاری ذخایر فنی و سرمایه‌گذاری منابع داخلی شرکت صورت می‌پذیرد. برای تسهیل در محاسبات در این گزارش جمع سرمایه‌گذاری‌ها شرکت مورد بررسی قرار گرفته است. درآمد سرمایه‌گذاری‌ها نیز به صورت عمده از دو محل سود ناشی از فروش آنها یا سودهای دوره (سود سپرده یا سود تقسیمی سهام شرکت‌های سرمایه‌پذیر) حاصل می‌شود. در سال 99 شرکت بیمه پاسارگاد با کسب درآمد بیش از 25 هزار میلیارد ریالی با فاصله قابل توجه نسبت به دیگر شرکت‌ها، پیشتاز بوده است. نکته قابل توجه در این زمینه آن که به غیر بیمه آرمان، درآمد سرمایه‌گذاری‌ها در تمام شرکت‌های مورد بررسی در سال 99 افزایشی بوده است.

در کنار امور مربوط به بیمه‌گری و سرمایه‌گذاری که دو حوزه مهم در صنعت بیمه به شمار می‌روند شرکت‌های بیمه همچون شرکت‌های فعال در دیگر صنایع هزینه‌هایی تحت عنوان عمومی، اداری و پرسنلی دارند که نوسانات در این هزینه‌ها عمدتاً به هنر مدیریت مدیر شرکت مربوط می‌شود. برای تعدیل رقم این هزینه نسبت به اندازه متفاوت شرکت‌ها، این عدد عمدتاً به صورت درصدی از درآمد اصلی شرکت (در صنعت بیمه حق بیمه دریافتی) سنجیده می‌شود.

مقایسة شرکت‌های صنعت بیمه در سال 99 نشان بیمه آرمان حدود 30 درصد از حق بیمه دریافتی خود را صرفه هزینه‌های عمومی و اداری کرده که هم در مقایسه با صنعت بیمه و هم در مقایسه با دیگر صنایع رقمی بسیار بالا محسوب می‌شود. در سوی مقابل هزینه‌های عمومی و اداری بیمه دی نسبت به حق بیمه دریافتی این شرکت بسیار پایین بوده است.

مجموع عملکرد شرکت‌های بیمه در حوزه عملیات بیمه‌ای و سرمایه‌گذاری با لحاظ کردن هزینه‌های عمومی و اداری وسایر درآمدها و هزینه‌های غیر عملیاتی به سود یا زیان خالص منجر می‌شود. همچون سال 98، شرکت بیمه پارسادگاد با ثبت سود خالص بیش از 25 هزار میلیارد ریالی، سودآورترین شرکت بیمه‌ای بوده است. در این زمینه شرکت‌های بیمه البرز و کوثر در رده‌های بعد قرار گرفته‌اند.

سود ده شدن دو شرکت بیمه رازی و حکمت که در سال 98 زیان ده بوده‌اند نیز قابل توجه است. در نقطه مقابل، می‌توان به زیان‌دهی بیمه آرمان در سال 99 اشاره کرد این در حالی است که این شرکت در سال 98 سود ده بوده است. دو شرکت بیمه حافظ و میهن نیز دیگر شرکت زیان‌ده در بین شرکت‌های مورد بررسی هستد که زیان‌آوری آنها نسبت به سال قبل افزایش داشته است. در یک نگاه کلی، برآیند عملکرد شرکت‌های مورد بررسی در سال 99 سود خالصی معادل 114 هزار میلیارد ریال بوده که نسبت به سود خالص 24 هزار میلیاردی در سال 98 رشد قابل توجهی را نشان می‌دهد. به لحاظ تعداد شرکت‌های زیان ده نیز از بین 24 شرکت مورد بررسی، تعداد شرکت‌های زیان در سال 99 نسبت به سال 98 از 4 شرکت به 3 شرکت کاهش یافته است.

با توجه به اینکه اندازه شرکت‌ها با یکدیگر متفاوت است برای مقایسه عملکرد سودآوری آنها به جای مقایسه مبلغ ریالی سود خالص بهتر است حاشیه سود خالص آنها را با یکدیگر مقایسه کنیم. آمارها نشان می‌دهد حاشیه سود خالص شرکت‌های مورد بررسی به صورت میانگین 20.6 درصد بوده که نسبت به حاشیه سود خالص حدود 6 درصدی سال 98 پیشرفت قابل توجه را نشان می‌دهد. در نه ماهه سال 99، شرکت بیمه خاورمیانه با ثبت حاشیه سود خالص بیش از 120 درصدی بهینه‌ترین عملکرد را نسبت به حق بیمه‌های جذب شده خود داشته است. در سوی مقابل شرکت‌های بیمه میهن و بیمه حافظ با حاشیه سود منفی سنگین در سال 99 به ثبت رسانده‌اند.

نسب بازده دارایی‌ها نیز دیگر معیار مقایسه‌ای میان شرکت‌های همگروه است که با تعدیل اندازه شرکت‌ها، نتایج به نسبت قابل اتکایی در اختیار قرار می‌دهد. این نسبت در هر شرکت از تقسیم سود خالص بر مانده دارایی‌های آن شرکت به دست می‌آید. بر این اساس، میانگین بازده دارایی‌های شرکت‌های مورد بررسی در سال 99 حدود 9.5 درصد بوده این در حالی است که این عدد در سال 98 حدود 3.5 درصد بوده است. عدد مورد اشاره در مقایسه با بازده دارایی بسیاری از صنایع بسیار پایین است که این موضوع حکایت از غیر مولد بودن بخش عمده‌ای از دارایی شرکت‌های بیمه دارد. بر اساس این معیار نیز شرکت بیمه زندگی خاورمیانه بهترین عملکرد و شرکت‌های بیمه میهن و حافظ نیز ضعیف‌ترین عملکرد را در بین شرکت‌های مورد بررسی داشته‌اند.

سود و زیان انباشته نمایی کلی از وضعیت شرکت و میزان سودآوری و زیان‌آوری آن در طی طول عمر آن را نشان می‌دهد. بررسی‌ها حاکی از آن است که مجموع سود انباشته شرکت‌های مورد بررسی در پایان سال ۹۹ رقمی معادل ۱۰۹ هزار میلیارد ریال بوده که این عدد نسبت ‌به سال قبل ‌از آن با رشد بیش ‌از ۵ برابری مواجه شده‌است. در این بین شرکت بیمه پاسارگاد با سود انباشته معادل 22 هزار میلیارد ریالی در رتبه نخست قرار دارد. شرکت‌های بیمه البرز و کارآفرین نیز در رده‌های دوم و سوم قرار گرفته‌اند در سوی مقابل شرکت‌های بیمه میهن بیمه رازی بیمه آرمان و بیمه حافظ به‌ترتیب زیان انباشته 22 هزار میلیارد ریال و 15 هزار میلیارد ریال در رتبه‌های آخر قرار گرفته‌اند. در مقایسه با سال پیشین بررسی‌ها نشان می‌دهد به جز ۳ شرکت بیمه میهن، رازی و حافظ، تمامی شرکت‌ها توانسته‌اند سود یا زیان خود را سود یا زیان انباشته خود را بهبود بخشند. با ورود شرکت بیمه حکمت از ناحیه زیان به ناحیه سودآوری در سال ۹۹ تعداد شرکت‌های با زیان انباشته در پایان این سال از ۴ عدد به ۳ عدد از ۵ عدد به ۴ عدد کاهش یافته است.

هر چند در گزارش‌های بعدی به بررسی اجمالی شرکت‌ها به صورت جداگانه می‌پردازیم؛ اما آنچه از عملکرد شرکت‌ها دیده می‌شود، صنعت بیمه در سال 99 شاهد تحولات قابل توجهی بود که برای بسیاری شرکت‌ها مبارک و برای برخی ناخوشایند بود. بهبود قابل توجه برخی شرکت‌ها در زمینه دارایی‌ها و حق بیمه دریافتی و سودآوری، فروش برخی دارایی‌های مازاد، بهره گیری از لجام گسیختگی بازار ارز، کسب بازده‌های متفاوت از سرمایه‌گذاری‌ها و … تنها گوشه‌ای از این تحولات است. افزایش کلی سود خالص حاصل شده، بهبود نسبت‌های عملکرد و کاهش تعداد شرکت‌های زیان‌ده نشان از بهبود شرایط صنعت نسبت به سال‌های قبل دارد. با این وجود، افزایش تعداد شرکت‌های زیان‌ده در زمینه عملیات بیمه‌ای موضوعی است که نباید به سادگی از کنار آن گذشت. شاید در نگاه نخست بتوان این موضع را به شیوع کرونا و مباحث مربوط به آن ربط داد؛ اما آنچه مسلم است در این زمینه باید کند و کاو بیشتری صورت گیرد. در گزارش‌های بعدی به وضعیت هر شرکت و دلایل رشد یا افت اقلام درآمدی و هزینه‌های به تفکیک و تفصیل مورد بررسی قرار خواهد گرفت.