«بیمه‌های زندگی» پول‌ساز برای بیمه‌گران /قاسم دهقان
آخرین گزارش رسمی بیمه مرکزی از عملکرد بازار بیمه ایران که مربوط به فروردین‌ماه ۱۳۹۴ می‌شود نشان می‌دهد که از مجموع یک هزار و ۲۶ میلیارد تومان حق بیمه تولیدشده در کشور در نخستین‌ماه سال‌جاری، سهم حق بیمه تولیدی بیمه‌نامه‌های عمر و زندگی برابر با ۱۴۰ میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان بوده که معادل ۷/۱۳ درصد کل حق بیمه‌های تولیدی بازار بیمه محسوب می‌شود.
اما نکته مهم و قابل تامل در این رابطه هنگامی به چشم می‌آید که با بررسی وضعیت بیمه‌های زندگی در گستره بین‌المللی درمی‌یابیم که مطابق گزارش «جایگاه جهانی صنعت بیمه کشور در ده سال اخیر» در سالنامه آماری سال ۱۳۹۲ صنعت بیمه منتشر شده توسط شرکت بیمه مرکزی، از مجموع ۴هزار و ۶۴۱ میلیارد دلار حق بیمه تولیدشده در جهان در سال ۲۰۱۳م، ۲ هزار و ۶۰۸ میلیارد دلار به بیمه‌های عمر و زندگی اختصاص داشته که حدود ۲/۵۶ درصد کل حق بیمه‌های تولیدی جهان به‌شمار می‌رود و اگر دایره این بررسی را محدودتر کنیم ملاحظه خواهیم کرد که این نسبت در کشورهای اروپایی از ۶۵ درصد هم فراتر رفته و براساس آمارهای بین‌المللی، در امریکای شمالی به‌طور معمول حدود ۷۵ درصد از کل حق بیمه‌های تولیدشده، به بیمه‌های عمر و زندگی اختصاص دارد، اما در همان گزارش جایگاه جهانی صنعت بیمه ایران که اشاره شد می‌توان مشاهده کرد که در سال ۲۰۱۳م از مجموع ۶ میلیارد و ۴۸۳ میلیون دلار حق بیمه تولیدشده در ایران ۵۹۱ میلیون دلار سهم بیمه‌های عمر و زندگی اعلام شده که ۱/۹ درصد مجموع حق بیمه‌های تولیدی شرکت‌های بیمه بوده است.
اگر از جنبه سرانه حق بیمه در ایران و در جهان نیز به این موضوع نگاه کنیم به این نتیجه می‌رسیم که مطابق اطلاعات نشریه «زیگما» که معتبرترین نشریه منتشرکننده اطلاعات و گزارش‌های آماری مربوط به صنعت بیمه در سطح جهانی و بین‌المللی بوده و بیمه مرکزی ایران هم در تهیه گزارش‌های خود به اطلاعات این نشریه استناد می‌کند، در همان سال ۲۰۱۳م کل سرانه حق بیمه در ایران ۸۴دلار و سرانه بیمه‌های زندگی نیز ۸ دلار اعلام شده است درحالی که در کل جهان، سرانه عمومی حق بیمه جمعیت جهان (متوسط حق بیمه تولیدشده به ازای هر نفر در سال) در سال یادشده ۶۵۲ دلار بوده که ۳۶۶ دلار آن مربوط به سرانه بیمه‌های زندگی بوده است.
چرا بیمه زندگی؟
پاسخ اغلب افرادی که در رابطه با بیمه‌های عمر و زندگی با آنها صحبت کرده و احتمالا نظرشان را جویا می‌شوید، عباراتی با این مضمون است: «ای‌آقا، اونقدر سمن داریم که اینو کدوم ور دلم بذارم، جمع کنیم، بذاریم رو هم بدیم ورثه بخوره؟ خب بخواهیم پس‌انداز کنیم، می‌ذاریم تو بانک؛ تازه یه سودی هم می‌آد روش، هر وقت هم بخوایم دم دستمونه، برای چی بدم بیمه عمر؟»
این پاسخ‌های مخاطبان گرامی درباره مقوله بیمه‌های عمر و زندگی که بیشترشان سوال است، و نه جواب، پاسخ‌ها و درحقیقت پرسش‌هایی پاسخگونه هستند که به هیچ‌کدام از آنها نمی‌توان ایرادی گرفت، چرا که همه آنها (و ما) به خوبی با مقولاتی مانند بانک و بیمه و فواید و کارکردهای هر کدام، آشنایند (و آشناییم).
جای خالی بیمه
هفته گذشته از سر اتفاق، در مسیر رفت و آمد روزانه صحنه‌ای شوکه‌کننده و البته ناراحت‌کننده متوقفم کرد. مغازه خواربار فروشی بزرگ و پررونقی که تا دیشب، چراغ‌ها و لامپ‌های پرنورش چشم هر عابری را نوازش می‌کرد، اکنون فقط یک چهاردیواری بزرگ سازه‌مانند بود، سیاه و با توده انبوهی از زغال و خاکستر در داخل آن، ماحصل آتش‌سوزی نیمه‌شب گذشته و باقیمانده همه کالاها و سرمایه‌ای که باید صرف رونق آن مکان می‌شد تا اینکه خوراکی برای شعله‌ور شدن آتش. کنجکاوی و آشنایی مختصر با صاحب فروشگاه باعث شد سراغ وی رفته و پس از کمی دلجویی، دلیل این حادثه را جویا شوم. مالک آن محل کسب که به حق دل و دماغ پاسخ دادن و در حقیقت حوصله تکرار چندین‌باره جزئیات بلایی که بر سرش آمده بود را نداشت، ابتدا طفره رفته و خود را به نشنیدن زد. اما به محض اینکه متوجه توضیح مختصر بنده درباره ارتباط این اتفاق با قسمتی از حوزه‌های مرتبط شغلی‌ام شد، به وضوح صورت رنگ‌پریده و خاکسترگرفته‌اش جان گرفت و به قول معروف، شاخک‌هایش تکان خورده و در پاسخ به سوال اول یعنی دلیل اصلی این اتفاق، همه آن چیزی را که دیده بود به‌طور کامل و با جزئیات کامل و البته با حداکثر سرعت تعریف کرد و پیش از آنکه او سوالش را مطرح کند که می‌دانستم چیست، پرسیدم: حتما بیمه‌نامه آتش‌سوزی دارید دیگر؟ حداقل قسمتی از خسارت شما را جبران خواهد کرد.
وی اما متاسفانه لحظاتی در سکوت فرو رفت و چندباری، سر پایین افتاده‌اش را به چپ و راست تکان تکان داد و درنهایت صدایی بسیار آهسته و لبالب از بغض و حسرت شنیدم: «خیر. همین سه یا چهار روز پیش بود که ویزیتور یکی از شرکت‌های بیمه آمد در مغازه و یک ساعت برایم زبان ریخت تا بیمه‌نامه آتش‌سوزی برای این مغازه بفروشد، اما من اصلا بهش توجه نکردم چون وقت سر خاراندن نداشتم. چه خبر داشتم که قراره چه اتفاقی…»
فاصله معنادار با کشورهای پیشرفته
فاصله معنادار میان تعداد و حجم بیمه‌های عمر و زندگی در کشورهایی مانند ایران، با کشورهای پیشرفته‌تر و حتی فاصله ما با میانگین‌های بین‌المللی، به روشنی ثابت می‌کند که به چه دلایلی تقاضای ما کمتر و استقبال آنها بیشتر بوده و هست. وجود تعادل و ثبات نسبی در معیشت و زندگی، کمبود و حتی نبود اطلاعات در زمینه فواید و امکانات بیمه‌های زندگی و بسیاری دلایل دیگر باعث شده است که سهم بیمه‌های زندگی پس از ۶درصد در سال ۸۵، ۶/۹ درصد در سال ۸۸، ۷۸ درصد در سال ۹۱ و ۱۰/۹درصد در سال گذشته (۹۳)، به ۱۳/۷درصد در فروردین‌ماه سال‌جاری برسد که البته خط سیر صعودی و پیوسته نرخ رشد این پوشش‌های بیمه‌ای نشانه خوبی برای بازار بیمه و اقتصاد کشور محسوب می‌شود، ضمن اینکه با توجه به ضریب خسارت بسیار پایین بیمه‌های زندگی که ۳۱/۶ درصد برای سال ۹۳ بوده و در فروردین‌ماه ۹۴ به ۲۸/۵درصد نیز رسیده است، همین تعداد فروش بیمه‌نامه‌های زندگی هم سودآوری قابل‌توجهی برای شرکت‌های بیمه را تایید می‌کند.
مراجعه به آمار بیمه مرکزی در مورد عملکرد بازار بیمه و بیمه‌های زندگی در طول یک دهه گذشته همچنین نشان می‌دهد که روند روبه‌رشد حق بیمه‌های تولید بیمه‌های زندگی که در ۳ سال متوالی ۸۵، ۸۶ و ۸۷ به ترتیب ۱۴/۷، ۱۶/۱ و ۱۱/۹ درصد بود، در سال ۸۸ متحول شده و با تولید ۳۲۰میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان حق بیمه از مجموع ۴ هزار و ۶۴۴ میلیارد تومان حق بیمه تولیدی کل بازار بیمه، در مقایسه با ۲۱۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان حق بیمه تولیدی سال ۸۷ رشدی ۵۱/۵درصدی را ثبت کرد و از سال ۸۸ تا به امروز نرخ رشد حق بیمه‌های تولیدی بیمه‌های عمر و زندگی در بازار بیمه کشور در محدوده۴۴ تا ۴۹/۲ درصد متغیر بوده است.
آخرین آمار نیز حاکی از رشد ۴۶/۸ درصدی تولید حق بیمه‌های این بیمه‌نامه در فروردین‌ماه امسال بوده است. نرخ رشد خسارت‌های پرداختی بابت بیمه‌های زندگی اما دامنه نوسانات متغیر داشته و از سال ۹۰ به بعد یک‌سال در میان بالا و پایین شده است و در آخرین موارد آن، از نرخ رشد ۳۷/۲درصدی در سال ۹۰ به رشد ۵۲/۲ درصدی در سال ۹۱ رسیده اما در سال ۹۲ بار دیگر با کاهشی زیاد به رشد ۳۱/۹ درصد تقلیل پیدا کرده است.
آخرین نرخ رشد سالانه پرداخت خسارت بابت بیمه‌های زندگی که مربوط به سال ۱۳۹۳ می‌شود نیز حاکی از صعود دوباره شاخص رشد این خسارت‌ها تا مرز ۵۰/۸ درصد است.
البته این نرخ رشد در فروردین‌ماه ۹۴ به ۳۲/۹درصد تنزل پیدا کرده است اما با آمار یک ماه، قضاوت درباره عملکرد یک‌ساله ممکن نیست و باید به انتظار نتیجه عملکرد این شاخص در پایان سال‌جاری ماند.
جدول زیر وضعیت نسبتا کامل عملکرد بازار بیمه و همچنین بیمه‌های عمر و زندگی را در فاصله سال‌های ۱۳۸۴ تا فروردین‌ماه ۱۳۹۴ نشان داده و روند تغییرات سالانه هر شاخص را در مقایسه با سال ماقبل آن با اعداد داخل پرانتز بیان می‌کند.