ذخیره خسارت معوق و تاثیر آن بر شرکت‌های بیمه/حمید دیانت‌پی
بعضا اهمیت ذخایر بیمه‌ای بدلیل تعهدات آتی حتی نسبت به توانگری مالی شرکت‌های بیمه که به تعهدات غیرمنتظره و پیش‌بینی نشده اشاره دارد، با اهمیت‌تر است.
بر اساس استاندارد شماره 4 حسابداری ایران با عنوان ذخایر، بدهی‌های احتمالی و داراییهای احتمالی، ذخیره عبارت است از نوعی بدهی که زمان تسویه و یا تعیین مبلغ آن توأم با ابهام نسبتاً قابل توجـه است و در این تعریف بدهی عبارت است از تعهد انتقال منافع اقتصادی توسط واحد تجاری، ناشی از معاملات یا سـایر رویدادهای تعهدآور گذشته و منظور از رویداد تعهدآور در این تعریف، رویدادی است که تعهدی قانونی یا عرفی ایجاد می‌کند بـه گونـه‌ای کـه واحد تجاری ملزم به تسویه آن باشد.
بر این اساس با عقد قرارداد، شروع پوشش بیمه‌ای و اخذ حق بیمه از بیمه‌گذاران، فرایند شناسایی، طبقه‌بندی، اندازه‌گیری و ثبت رویدادهای مالی ناشی از آن، شامل پذیرش ریسک، هزینه‌های بیمه‌گری و درآمد حق بیمه آغاز می‌گردد. این تازه آغاز راه است. پایان دوره مالی فرا می‌رسد و آخرین مراحل فرایند مذکور شامل تلخیص و گزارشگری با محاسبات برآوردی شروع می‌شود. طبق آیین‌نامه شماره 58 مصوب شورای عالی بیمه مرکزی، یکی از ذخائر مهم "ذخیره خسارات معوق" است؛ طبق استاندارد شماره 28 حسابداری ایران، بدهی بابت خسارت معوق باید برای بیمه‌های مستقیم و اتکایی شناسایی شود. مبلغ خسارت معوق باید بیانگر برآورد معقولی از مخارج لازم برای تسویه تعهد فعلی در تاریخ ترازنامه باشد. خسارت معوق باید شامل مبالغ زیر باشد:
الف. خسارت واقع شده‌ای که گزارش نشده است،
ب. خسارت گزارش شده‌ای که پرداخت نشده است،
ج.خسارتی که به طور کامل گزارش نشده است و
د. مخارج برآوردی تسویه خسارت.
سؤال اینجاست که با توجه به ماهیت برآوردی این ذخیره فراگیر، احتساب کمینه و یا بیشینه آن چه پیامدهایی برای شرکت‌های بیمه خواهد داشت. از طرفی نیز بنظر می‌رسد که در مقام مقایسه، اهمیت ذخایر بیمه‌ای بدلیل تعهدات آتی حتی از نسبت توانگری مالی شرکت‌های بیمه که به تعهدات غیرمنتظره و پیش‌بینی نشده اشاره دارد، با اهمیت‌تر باشد.
در هر صورت با توجه به اصل تطابق درآمد با هزینه، پیامدهای زیر در حالات عنوان شده متصور است:
الف) احتساب کمینه ذخیره خسارت معوق:
1. سود بیشتر از رقم واقعی نمایش داده می‌شود؛(سود موهوم)
2. مالیات بر درآمد عملکرد شرکت بیش از واقع مطالبه می‌شود؛
3. نسبت‌های مالی ناشی از استفاده سود عملیات بیمه‌گری، سود خالص غیر واقعی و غیر قابل اتکاء می‌گردد؛
4. استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی غافل از غیرقابل اتکاء بودن صورت‌ها، تصمیم‌گیری می‌نمایند؛
5. ذینفعان و صاحبان سرمایه، مدعی تقسیم سود سهام بیشتر می‌شوند؛
6. بر این اساس سرمایه‌گذاری صورت گرفته و شرکت متعهد به پرداخت سود مشارکت در منافع بیشتر می‌گردد؛
7. باعث خروج نقدینگی از شرکت می‌گردد؛
8. مدیران اجرایی شرکت بر اساس اطلاعات مذکور، بودجه‌بندی و هدفگذاری بازار را انجام می‌دهند؛
9. اصل محافظه‌کاری و فرض تداوم فعالیت نغض می‌گردد؛
10. خصوصیات کیفی اطلاعات مالی و شفافیت مالی خدشه دار می‌گردند؛
ب) احتساب بیشینه ذخیره خسارت معوق:
1. سود کمتر از رقم واقعی نمایش داده می‌شود؛
2. مالیات بر درآمد عملکرد شرکت کمتر از واقع مطالبه می‌شود؛(فرار مالیاتی)
3. نسبت‌های مالی ناشی از استفاده سود عملیات بیمه‌گری، سود خالص غیر واقعی و غیر قابل اتکاء می‌گردد؛
4. استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی غافل از غیرقابل اتکاء بودن صورت‌ها، تصمیم‌گیری می‌نمایند؛
5. ذینفعان و صاحبان سرمایه، سیگنال‌های منفی دریافت می‌کنند؛
6. مدیران اجرایی شرکت بر اساس اطلاعات مذکور، بودجه‌بندی و هدفگذاری بازار را انجام می‌دهند؛
7. اصل محافظه‌کاری و فرض تداوم فعالیت نغض می‌گردد؛
8. خصوصیات کیفی اطلاعات مالی و شفافیت مالی خدشه دار می‌گردند؛
نکته قابل تامل اینکه با هر بار تغییر در هیئت مدیره، برخی مدیران ارشد، درصدد نمایش موفقیت‌آمیز عملکرد خود در دوران تصدیشان هستند، از این‌رو این ذخیره به لحاظ برآوردی بودن آن، ابزار کارآمدی برای زیر سوال بردن عملکرد مدیران قبلی و نشان دادن سودهای موهوم می‌باشد.
در هر حال بنظر می‌رسد که بهترین راهکار جهت محاسبه دقیق، منطقی و اصولی این نوع ذخیره، طراحی، استقرار و پیاده‌سازی یک نرم‌افزار یکپارچه مجهز به هوش تجاری با بانک اطلاعاتی قوی جهت داده‌کاوی اطلاعات صنعت و ایجاد زیر ساخت‌های لازم جهت بهره‌برداری شرکت‌های بیمه‌ای از آن می‌باشد؛ افزون بر این بررسی نقاط قابل بهبود نظامنامه‌های مالی شرکت‌های بیمه‌ای و نهایتاً تدوین یک دستورالعمل مدون و ارائه مفروضات اساسی محاسبات، اطلاعات مورد نیاز و سایر موارد با اهمیت در آن توسط بیمه مرکزی، امری ضروری بنظر می‌رسد. پر واضح است که کنترل و نظارت مستمر رکن نظارتی صنعت، بر گزارشات شرکت‌ها ضمانت اجرایی پروژه‌های پیشنهادی خواهد بود./ آیین