دلایل سیل نابهنگام در ایران چیست؟/ چرا سیل بهاره دبی را برد؟

مروری بر درگیری استان‌های جنوبی ایران با سیل نابهنگام

برخی استان‌های ایران از جمله سیستان‌ و بلوچستان در سال‌های اخیر درگیر رخدادهای طبیعی از این دست از جمله وقوع سیل نابهنگام بوده‌اند. این سیلاب‌ها گاهی مرگبار بوده‌اند و آسیب‌های زیادی نیز به تاسیسات و زمین‌های کشاورزی استان‌ها وارد کرده‌اند. در همین سیل نابهنگام اخیر در استان محروم سیستان و بلوچستان، تا زمان نگارش این گزارش سه هم‌وطن از دنیا رفته‌اند و تعدادی نیز مفقود شده‌اند (در استان‌های دیگر نیز سیل اخیر به فوت یا مفقودی هم‌وطنان منجر شده است از جمله در هرمزگان). قطع برق، مسدود شدن راه‌های روستایی، آب‌گرفتگی منازل و توقف پروازهای هوایی، از جمله دیگر تبعات سیل روزهای اخیر در این استان است.

اما وقوع سیل نابهنگام یا شدید، موضوع تازه‌ای در برخی استان‌های جنوبی ایران نیست. خبرگزاری الجزیره در گزارشی که 9 مرداد 1401 منتشر کرد نوشته بود از ابتدای مرداد همان سال، حداقل 69 نفر بر اثر سیل در استان‌های جنوبی ایران جان باخته‌اند و 45 نفر دیگر مفقود شده‌اند. در آن مقطع، شهر استهبان واقع در استان فارس، بیشترین آسیب را از این سیل نابهنگام دیده بود؛ جایی که باران‌های سنگین باعث ظغیان رودخانه رودبال شد و دست‌کم 21 نفر جان خود را از دست دادند.

این در حالی است که استان فارس (و برخی دیگر از استان‌های جنوب و جنوب شرقی ایران) درگیر خشکسالی‌های چندساله بوده و هستند. همین شرایط باعث می‌شود خاک قادر به جذب آب باران نباشد. این موضوع به تشدید اثرگذاری وقوع هر سیل نابهنگام منجر می‌شود.

سیستان و بلوچستان؛ درگیری توأمان با خشکسالی و سیل

همین وضعیت دوگانه درگیری با خشکسالی و آسیب دیدن از سیل نابهنگام، در مورد استان سیستان و بلوچستان نیز صدق می‌کند. وقوع سیل‌ در این استان از زمان‌های گذشته تا به امروز خسارات بسیاری به بار آورده است. در سال 1402، سیل‌ها در این منطقه باعث آسیب‌ جدی زیرساخت‌ها و جامعه شده‌اند. برخی از مهم‌ترین تبعات وقوع چنین رخدادهایی از جمله سیل نابهنگام عبارت‌اند از:

خسارت‌های مالی

باشگاه خبرنگاران جوان، در ابتدای اسفند 1402 اعلام کرد وقوع سیل‌ در همان مقطع به زیرساخت‌های ۱۳ شهرستان در استان سیستان و بلوچستان خسارت ۱۴ هزار میلیارد ریالی وارد کرده‌ است. خسارت‌ها به ترتیب به حوزه‌های راه، برق و کشاورزی مربوط می‌شدند. این تنها یک فقره از آسیب‌هایی بود که این استان محروم از چنین رخدادهایی متحمل شده است. سیستان و بلوچستان در فصول مختلف گرم و سرد سال درگیر بارندگی شدید و سیل می‌شود.

تاثیرات اجتماعی

سیل اما علاوه بر آسیب زدن به زیرساخت‌ها و تبعات اقتصادی، مردم منطقه را نیز درگیر می‌کند و تبعات اجتملعی شدیدی دارد. تسنیم نیز در میانه اسفند سال گذشته گزارش داده بود که حدود ۴۰۰ هزار نفر از جمعیت سیستان و بلوچستان متاثر از شرایط سیل شده‌اند. مدارس و تاسیسات آبی نیز در آن مقطع آسیب دیده‌ بودند و به این ترتیب شهروندان از دسترسی به نیازهای روزمره محروم شدند.

در سیل روزهای اخیر نیز تصاویر ناراحت‌کننده‌ای از وضعیت مردم گرفتار در سیل نابهنگام منتشر شده؛ این در حالی است که تنها حدود دو ماه از سیل پیشین و خسارت‌های اجتماعی و اقتصادی آن می‌گذرد.

ضعف‌ مدیریتی، تبعات سیل را افزایش می‌دهد

با وجود تعدد چنین رخدادهایی در ایران از جمله استان‌های جنوبی و جنوب شرقی، ضعف‌های سیاست‌گذاری و مدیریتی مانع از چاره‌اندیشی برای جلوگیری از آنها یا برخورد مناسب پس از وقوع سیل‌های شدید، شده است. نبود پروژه‌های آبخیزداری و سدسازی نامناسب نیز تبعات چنین رخدادهایی را تشدید می‌کند.

به منظور حفظ ساختار دشت‌های سیلابی و اصلاح سازه‌های مهندسی کارهای بنیادی‌‌ای باید انجام شود. به طور کلی، مدیریت مناسب آب‌ها، ساختارهای زیرساختی و پیش‌بینی دقیق بارش‌ها می‌تواند در کاهش خسارت‌های ناشی از سیل موثر باشد.

درگیری همسایه جنوبی ایران با سیل نابهنگام

در روزهای اخیر، کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از جمله امارات و عمان نیز درگیر بارندگی شدید و  سیل نابهنگام شده‌اند. این شرایط، نشان‌دهنده تاثیر تغییرات آب‌وهوایی و چالش‌هایی است که برای مدیریت بحران‌های طبیعی به وجود آمده است.

تصاویر مخابره‌شده از سیل در امارات به‌ویژه تعجب‌برانگیز هستند. باران‌های شدید در دبی منجر به جاری شدن سیل غیرمنتظره در چندین مرکز خرید محبوب شد و صحنه‌های شگفت‌انگیزی از نشتی آب از سقف‌ها و غرق شدن مراکز خرید رقم زد.

علت چنین باران‌های بی‌سابقه‌ای در امارات چیست؟

بر اساس گزارش بلومبرگ، بارندگی‌های شدید اخیر و سیل نابهنگام متعاقب آن در دبی و دیگر نقاط امارات با عملیات بارورشدن ابرها مرتبط است. مرکز ملی هواشناسی (NCM) در امارات تایید کرد هواپیماهای بارور هفت ماموریت را در دو روز به انجام رساندند و ابرهای مناسب را برای به حداکثر رساندن بارندگی هدف قرار دادند.

امارات عملیات باروری ابرهای خود را در سال 2002 با تمرکز بر تشکیل ابرهای همرفتی، به‌ویژه در دوره‌هایی که این ابرها به احتمال زیاد بارندگی بیشتری ایجاد می‌کنند آغاز کرد.

آیا بارور شدن ابرها می‌تواند باعث سیل شود؟

امارات، به‌عنوان کشوری بیابانی، با چالش‌های مهم امنیت آب مواجه است. بارورسازی ابرها بخشی از استراتژی آنها برای افزایش ذخایر آب از طریق افزایش بارندگی محسوب می‌شود.

در حالی که بارورسازی ابرها برای افزایش بارندگی طراحی شده است، میزان و تاثیر باران، به‌ویژه در مورد وقوع سیل، به عوامل متعددی از جمله میزان مواد مورد استفاده، شرایط جوی و آمادگی زیرساخت‌های زمینی برای مدیریت آب بیش از حد بستگی دارد. آیا سیل نابهنگام اخیر صرفاً ناشی از بارورسازی ابرها بوده است یا گرم شدن زمین نیز بر آن تاثیر دارد؟

فریدریک اتو یکی از رهبران حوزه ارزیابی نقش تغییرات آب‌وهوایی در چنین رویدادهایی می‌گوید: «به احتمال زیاد، گرم شدن کره زمین هم در آنها نقش داشته و باران مرگبار و مخرب در عمان و دبی توسط تغییرات آب‌وهوایی ناشی از انسان شدیدتر شده است.»

اما برخی از پژوهشگران نیز معتقدند سیل اخیر در امارات ناشی از ترکیبی از عوامل نظیر بارش‌های بی‌سابقه، بارورسازی ابرها و تغییرات آب‌وهوایی بود.

به عبارت دیگر، وقوع سیل نابهنگام در جنوب ایران و امارات، زنگ خطری برای تبعات فزاینده تغییرات آب‌وهوایی به شمار می‌رود. اقدامات جدی برای پیشگیری از وقوع سیل‌های مشابه در آینده، از جمله سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مناسب، افزایش آگاهی عمومی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای ضروری است.