مرز میان بانکداری و بیمه محو می شود / حیدر ربیعی

در دهه اخیر، جهان شاهد دگرگونی عمیقی در نظام‌های مالی، بیمه‌ای و سرمایه‌گذاری بوده است؛ تحولاتي که نه صرفا حاصل نوآوری فناورانه، بلکه محصول هم‌افزایی میان اقتصاد دیجیتال، داده‌محوری و تغییر رفتار اقتصادی جوامع است. امروز، شتاب هوش مصنوعی، فین‌تک، بلاک‌چین و زیرساخت‌های بانکداری باز، معادلات سنتی مدیریت ریسک را به چالش کشیده‌اند. در چنین وضعیتی، بیمه به‌عنوان بازوی اصلی ایمنی در نظام مالی کشور، باید از نقش انفعالی به موقعیت کنش‌گر هوشمند و تحلیلگر تبدیل شود؛ جایگاهی که در آن تصمیم‌گیری مبتنی بر داده، پیش‌بینی ریسک و طراحی محصولات بیمه‌ای شخصی‌شده، مبنای عملکرد آینده خواهد بود.

در نگاه اقتصادی، بیمه نه یک نهاد حمایتی صرف، بلکه یکی از ارکان سازوکار بازتوزیع ریسک در اقتصاد کلان است. اما هنگامی که ساختار بیمه از تحولات دیجیتال فاصله گیرد، چرخه خلق ارزش اقتصادی نیز از پویایی بازمی‌ماند. به همین دلیل، بازنگری در نقش بیمه‌ای کشور، ضرورتی استراتژیک برای همگامی با نظام نوین مالی و بانکداری هوشمند. امروز، هماهنگی بانک‌ها و شرکت‌های بیمه باید بر پایه ارتباطات باز داده‌ای، APIهای مشترک و زیرساخت‌های اعتماد دیجیتال شکل گیرد، نه با محوریت مکاتبات سنتی و انبوه اسناد فیزیکی.

تحولات سیاستی بانک مرکزی در حوزه فین‌تک، رمزپول، و استانداردهای امنیت تراکنش نشان می‌دهد که مرز میان بانکداری و بیمه در آینده نزدیک تقریبا محو خواهد شد. هر دو حوزه ذیل چتر اقتصاد داده و هوش مصنوعی، به مفهوم مشترکی از ارزش دست خواهند یافت؛ ارزشی که بر پایه تحلیل لحظه‌ای داده‌های ریسک، رفتار مشتری و جریان نقدی پویا بنا می‌شود. بیمه در این منظومه باید فراتر از “پرداخت خسارت” حرکت کند و در جایگاه “معمار اطمینان داده‌ای” بنشیند؛ همان نقطه‌ای که حسابداری آینده نیز، به تعبیر اينجانب، دیگر صرفا ثبت عدد نخواهد بود بلکه تنظیم معنا و اعتماد در جهان دیجیتال بی‌نرم‌افزار است. در واقع، بیمه مدرن و حسابداری آینده دو چهره از یک مفهوم واحد خواهند بود: تولید اعتماد از داده و معنا از ریسک.

از منظر اقتصاد کلان، رشد بیمه دیجیتال نه تنها به تحکیم زیرساخت‌های مالی کشور می‌انجامد، بلکه موجب کاهش نوسانات اقتصادی و افزایش ضریب اطمینان سرمایه‌گذاری می‌شود. اقتصاد دیجیتال، به‌ویژه با گسترش پرداخت‌های هوشمند و قراردادهای خوداجرا (Smart Contracts)، بستری فراهم می‌آورد که بیمه‌ها بتوانند با اتکا به داده‌های بلادرنگ، ریسک را نه پس از وقوع بلکه در لحظه مدیریت کنند. چنین تحولاتی نیازمند سازگاری مقرراتی، ثبات سیاست‌های مالی و حمایت از سرمایه‌گذاری فناورانه است. در غیر این صورت، بیمه‌ها در چرخه‌ای از داده‌های ناقص، فناوری‌های نیمه‌فعال و تصمیم‌های غیر پایدار گرفتار می‌شوند.

اما چالش بزرگ‌تر، شکاف میان نوآوری فناورانه و سیاستگذاری سنتی است. هنوز در بسیاری از نهادهای بیمه‌ای، تصمیم‌سازی بر محور سامانه‌های بسته، گزارش‌های تأخیری و مدل‌های خطی انجام می‌شود. همین امر، در نهایت، باعث می‌شود صنعت بیمه از چرخه جهانی تحول دیجیتال عقب بماند. برای عبور از این وضعیت، باید بیمه‌ها در سه سطح خود را بازطراحی کنند: محور اول، مدل‌های کسب‌وکار داده‌محور که با بانک‌ها و فین‌تک‌ها در قالب اکوسیستم مشترک همکاری کنند؛ دوم، زیرساخت‌های هوش تحلیلی و پیش‌بینی که امکان سنجش لحظه‌ای ریسک را فراهم سازد؛ و سوم، چارچوب حسابداری هوشمند که نه تنها اعداد را، بلکه معنا و اعتماد مالی را مستند کند. همین سه سطح، شالوده بیمه در عصر بانکداری هوشمند خواهند بود.

از منظر آینده‌پژوهی، صنعت بیمه ایران با دو مسیر ممکن روبه‌روست: یا در قالب ساختار فعلی، به تکرار عملیات سنتی ادامه دهد و در نهایت، به حاشیه نظام مالی رانده شود؛ یا با پذیرش تغییرات بنیادین، به محور خلق اعتماد دیجیتال و سرمایه‌گذاری فناورانه تبدیل گردد. پیش‌بینی اينجانب درباره آینده حسابداری، به نوعی این مسیر دوم را تقویت می‌کند. زمانی که حسابداری از ثبت اعداد فاصله گیرد و مأمور تنظیم معنا در جهان دیجیتال شود، بیمه نیز باید از پرداخت خسارت فراتر رود و مأموریت خود را در تنظیم اعتماد و پیش‌بینی ریسک تعریف کند. این همگرایی، نه حاصل رقابت، بلکه نتیجه بلوغ علمی و فناورانه نظام مالی خواهد بود.

به عنوان نتیجه، بازنگری در نقش نهادهای بیمه‌ای امروز، ضرورتی فراتر از اصلاح در ساختار مالی است؛ این بازنگری، بازتعریف جایگاه بیمه به‌عنوان یکی از ارکان امنیت داده‌ای در اقتصاد دیجیتال محسوب می‌شود. در این مسیر، باید هم‌سویی سیاست‌های کلان اقتصادی، اراده نهادی برای پذیرش فناوری و ایجاد پیوند میان بانک، بیمه و حسابداری هوشمند دنبال شود. آینده مالی کشور در گرو شکل‌گیری پیوندی میان معنای اقتصادی و داده است؛ پیوندی که اگر بیمه‌ها آن را به درستی دریابند، می‌توانند به بازیگران اصلی عصر اعتماد دیجیتال بدل شوند.

حيدر ربيعي

استاد دانشگاه تهران و مشاور راهبردهاي مالي، اقتصادي و سرمايه گذاري