وضعیت محرک‌های تورمی

گزارش بانک مرکزی از متغیرهای پولی در خرداد1401 سه نکته مهم را نشان می دهد. اول، حجم پایه پولی در خردادماه به رقم 640هزار میلیارد تومان رسیده که به نسبت مدت مشابه سال گذشته 8/ 27درصد رشد داشته است. اما این رشد در مقایسه با ماه‌های قبل کاهش قابل توجهی را نشان می‌دهد. نکته دوم نشان می‌دهد رقم نقدینگی به حدود 5105هزار میلیارد تومان رسیده که رشد نقطه به نقطه آن پس از یک مسیر کاهشی هفت ماهه مجددا افزایشی شده و 8/ 37درصد گزارش شده است. نکته مهم آخر از آمار کل‌های پولی نشان می‌دهد سهم پول از نقدینگی به رقم 1/ 22رسیده که از سال 92 به بعد این رقم بی‌سابقه بوده است. این رشد نشان می‌دهد تمایل مردم برای نگهداری پول در بانک‌ها به‌شدت کاهش پیدا کرده که نشان‌دهنده افزایش انتظارات تورمی است. به بیان ساده، با وجود روند نزولی در رشد پایه پولی، اجزای نقدینگی بیشتر به سمت رشد نرخ تورم متمایل شده است. در این شرایط، متناسب‌سازی نرخ سود بانکی با نرخ سود بازاری می تواند تعادل را به منابع بانک‌ها بازگرداند.

تغییر مسیر در رشد نقدینگی

بانک مرکزی گزیده آمارهای اقتصادی خرداد1401 را منتشر کرد. بخشی از آمارهای منتشرشده به جزئیات نقدینگی اختصاص پیدا کرده است. این گزارش حجم نقدینگی در پایان خردادماه سال جاری را حدود 5105هزار میلیارد تومان اعلام کرده که نسبت به پایان سال1400 معادل 6/ 5درصد رشد داشته و در مقایسه با رشد نقدینگی در دوره مشابه سال قبل، یک واحد درصد کاهش یافته است. مطابق گزارش بانک مرکزی، نقدینگی در 12ماه منتهی به پایان خردادماه سال جاری، 8/ 37درصد رشد داشته که 5/ 2واحد درصد از این مقدار افزایش مربوط به افزایش پوشش آماری است.

درواقع اضافه شدن اطلاعات بانک مهراقتصاد در آمارهای پولی، به واسطه ادغام بانک‌‌های متعلق به نیروهای مسلح در بانک سپه سبب این افزایش 5/ 2واحد درصدی بوده که اگر افزایش پوشش آماری ذکرشده لحاظ نشود، رشد نقدینگی در پایان خردادماه1401 به 3/ 35درصد کاهش می‌یابد. به این ترتیب رشد 1ماهه نقدینگی منتهی به پایان خردادماه سال جاری نسبت به رشد دوره مشابه سال قبل که 4/ 39درصد بوده، معادل 1/ 4واحد درصد کاهش داشته است.

افزایش انتظارات تورمی

نقدینگی خود از دو جزء مهم پول و شبه پول تشکیل شده است؛ پول به اسکناس و مسکوکات و سپرده‌های دیداری اطلاق می‌‌شود و منظور از شبه‌پول سپرده‌های غیر دیداری است. به عبارت دیگر شبه‌پول نوعی از سپرده‌های مدت‌‌دار است که امکان نقد شدن آن و هزینه کردن آن به آسانی مقدور نیست. از جمله مثال‌‌های شبه‌پول می‌‌توان به اوراق قرضه، سپرده‌های بلندمدت، اسناد خزانه یا هرگونه اوراقی که نقد شدن آن به صرف زمان نیازمند است، اشاره کرد. آمارها نشان می‌دهد حجم پول در خرداد ماه سال جاری به 1126هزار میلیارد تومان و حجم شبه‌پول به حدود 3978هزار میلیارد تومان رسیده است.

رشد ماهانه پول در خرداد ماه 6/ 11درصد و رشد ماهانه شبه‌پول زیر یک‌درصد گزارش شده است. افزایش چشمگیر حجم پول در خردادماه به نسبت اردیبهشت ماه می‌تواند به‌دلیل پرداخت یارانه نقدی باشد؛ زیرا پول‌های نقد در حساب‌های جاری افزایش یافته است… از سوی دیگر، رشد نقطه به نقطه پول در خردادماه سال جاری 2/ 55درصد اعلام شده است که از بهمن 99 بیشترین رشد به حساب می‌آید.از طرفی رشد نقطه به نقطه شبه‌پول در خرداد ماه 6/ 33درصد بوده که نشان‌دهنده تداوم یک روند نزولی از مهر 1400 بوده است.تجزیه و تحلیل متغیرهای پولی و اعتباری پایان خردادماه که در این گزارش بررسی شده است، نشان می‌‌دهد که سهم پول از نقدینگی به نسبت شبه پول، رشد قابل توجهی داشته است. بررسی آمارهای رسمی بانک مرکزی نشان می‌‌دهد از ابتدای سال1401، سهم پول از نقدینگی از 7/ 19درصد در فروردین ماه به 1/ 22درصد در خردادماه رسیده است.

این افزایش 4/ 2واحد درصدی نشان از افزایش انتظارات تورمی در جامعه است. نگاهی به روند سهم پول از نقدینگی نشان می‌دهد که آخرین بار در تیرماه92، سهم پول از نقدینگی حدود 5/ 22درصد بوده است. این امکان وجود دارد که سرمایه‌گذاران درحال تبدیل پول نقد خود به دارایی‌‌هایی هستند که از تورم بالا کمتر صدمه ببینند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که با افزایش سهم پول، سهم شبه پول که همان سپرده‌های در نزد بانک‌‌ها است، کاهش یافته است؛ به‌طوری‌که این سهم از بالای 80درصد به زیر 78درصد رسیده است.

کاهش رشد پایه پولی

جزئیات منتشرشده این گزارش نشان می‌‌دهد که پایه پولی در پایان خرداد1401 با رشدی 6درصدی نسبت به پایان سال1400 به 640هزار میلیارد تومان رسید. در دوره مشابه سال گذشته، رشد پایه پولی به میزان 2/ 9درصد تحقق یافته بود. بر اساس این گزارش، پایه پولی در 12ماه منتهی به پایان خرداد سال جاری، 8/ 27درصد رشد یافت که این رقم نسبت به زمان مشابه در سال1400 کاهش 9/ 2واحد درصدی را نشان می‌‌دهد.

بررسی‌ها نشان می‌‌دهد روند رشد سالانه پایه پولی به‌طور چشمگیری کاهشی بوده و از 6/ 42درصد در پایان تیرماه1400 که بیشترین رشد نقطه‌ای پایه پولی بوده است، با کاهش 8/ 14 واحد درصدی به 8/ 27درصد در پایان خردادماه 1401 رسیده است. درخصوص حجم پایه پولی نیز باید گفت که در پایان خردادماه نسبت به رقم پایان اردیبهشت ماه به میزان 2هزار و 840میلیارد تومان کاهش یافته است و بر این اساس رشد ماهانه پایه پولی در خردادماه سال‌جاری معادل منفی 4/ 0درصد بوده است. باید توجه کرد که آخرین بار در مردادماه سال1400 بود که رشد ماهانه پایه پولی منفی ثبت شد. در آن ماه این عدد به منفی 28/ 0درصد رسید و اکنون پس از گذشت حدود 10ماه، رشد ماهانه پایه پولی عددی منفی را ثبت کرد.

محرک اصلی پایه پولی

 براساس آمارهای این گزارش، علت اصلی تغیرات در پایه پولی در پایان خردادماه سال جاری به نسبت پایان سال قبل، سهم فزاینده خالص مطالبات بانک مرکزی از دولت بوده است؛ به‌طوری‌که افزایش 7/ 16واحد درصدی این مطالبات بیشترین تاثیر را در رشد پایه پولی داشته است. بر این اساس مهم‌ترین عامل افزایش سهم متغیر یادشده در رشد پایه پولی، کاهش سپرده‌های دولت نزد بانک مرکزی به واسطه اجرای طرح مردمی‌‌سازی توزیع عادلانه یارانه‌ها و واریز یارانه نقدی مربوط به دو ماه اردیبهشت و خرداد به حساب افراد مشمول یارانه با هدف حمایت از خانوارها بوده است. در واقع این آمار نشان می‌‌دهد که خالص بدهی‌های دولت به بانک مرکزی افزایش و از طرفی سپرده‌های دولت نزد بانک مرکزی نیز کاهش یافته است. این افزایش بدهی‌ها و کاهش سپرده‌های دولت خود را در رشد پایه پولی نشان داده است. بررسی عملکرد مالی دولت در سال جاری نشان می‌‌دهد برخلاف رویه سه ماهه ابتدایی سال1400 که عمده تامین مالی دولت متکی بر منابع حساب تنخواه‌‌گردان خزانه و مبتنی بر ایجاد بدهی به بانک مرکزی صورت گرفته بود، پرداخت‌‌های دولت در سه‌ماه ابتدایی سال1401 عمدتا با اتکای منابع سپرده‌‌ای خود بوده است.

 بر مبنای آمار منتشرشده در این گزارش، مهم‌ترین اجزای پایه پولی که نقش کاهنده داشتند، سهم خالص سایر اقلام بانک مرکزی با منفی 7/ 6درصد، خالص دارایی‌‌های خارجی بانک مرکزی با منفی 8/ 3درصد و مطالبات بانک مرکزی از بانک‌‌‌‌ها با منفی 2/ 0درصد هستند. بررسی آمارهای رسمی منتشرشده از سوی بانک مرکزی نشان می‌‌دهد که تغییرات نقطه به نقطه رشد پایه پولی از آذرماه سال1400 تا خرداد سال جاری نزولی بوده؛ به‌طوری‌که نرخ رشد نقطه به نقطه پایه پولی در آذر سال گذشته 5/ 37درصد بوده و این نرخ در خردادماه امسال به زیر 30درصد و به عدد 8/ 27درصد رسیده است.