آمار تکان دهنده از سیل و زلزله در 20 سال اخیر در ایران و جهان // چند درصد از تولید ناخالص داخلی ایران با خسارات طبیعی دود شد؟+جدول

به گزارش ریسک نیوز، خسارات اقتصادی ناشی از بلایای طبیعی در سال 2018 نسبت به سال 2017 به طور قابل توجهی کاهش یافت.

با این حال، خسارت وارده 225 میلیارد دلاری بسیار قابل توجه بود و برای سومین سال متوالی مرز 200 میلیارد دلار را پشت سر گذاشت و نسبت به سال 2000، 10 برابر افزایش یافت.

از نظر بلایای طبیعی ناشی از اقلیم، در سال 2018 در حدود 215 میلیارد دلار خسارت در جهان وارد شد که نسبت به 438 میلیارد دلار در سال 2017 به طور چشمگیری کمتر بود.

با این حال در طی سال 2018 پر خسارت‌ترین بلایا ابتدا مربوط به توفان‌ها، سپس مربوط به سیل و زلزله است. سیکلون‌های استوایی در سال 2018، 72 میلیارد دلار خسارت به اقتصاد جهان وارد کردند که در مقایسه با میانگین و میانه (عددی که 50 درصد فراوانی وقایع کمتر از آن و 50 درصد بیشتر از آن است) افزایش قابل توجه 6 و 41 میلیارد دلاری را نشان می‌دهد.

در سال 2018 میزان خسارت سیل کمتر از میانگین 17 ساله بود و تقریباً برابر با میانه گزارش شده است. این در حالی است که میزان آتش‌سوزی به شدت افزایش یافت و در سال 2018 به بیش از 3 برابر میانگین و 8 برابر میانه 17 ساله رسید. در این بین، میزان خسارات ناشی از زلزله خوشبختانه به طور قابل توجهی کمتر از میانگین و میانه 17 ساله بود و تنها 10 میلیارد دلار به اقتصاد جهان خسارت وارد کرد، در حالی که میانگین 17 ساله بیش از چهار برابر سال 2018 بود (شکل 1).

از نظر مجموع خسارت وارده به اقتصاد در طی 18 سال گذشته، سیکلون‌های استوایی در حدود هزار و 253 میلیارد دلار خسارت به اقتصاد جهان وارد کردند که بیش از 25 درصد از مجموع خسارات وارده (4210 میلیارد دلار) را در این دوره تشکیل می‌دهد. سیل نیز با رقم 914 میلیارد دلار در رتبة دوم و زلزله با خسارت 757 میلیارد دلار در رتبة سوم قرار گرفته است (شکل 2).

پر خسارت‌ترین بلایا در یک قرن گذشته

طبق گزارشات صندوق بین‌الملل پول، 10 بلایای بزرگ که بیشترین خسارت را در سال 2018 وارد کرده‌اند جمعاً در حدود 25 میلیارد دلار خسارت ایجاد کرده‌اند که در این میان 4 واقعه مربوط به زلزله است. پر خسارت‌ترین زلزله را می‌توان زلزله و سونامی اندونزی در 28 سپتامبر با خسارت 5/1 میلیارد دلاری نام برد. این واقعه بیشترین کشته را در بین بلایای طبیعی داشت و در حدود یک چهارم کل کشته‌شدگان بلایا در سال 2018 تنها مربوط به این زلزله است. پر خسارت‌ترین واقعة سال 2018، سیل ژاپن با خسارت 10 میلیارد دلار است (جدول 1).

نگاهی به بلایای طبیعی رخ‌داده در خاورمیانه نقش پر رنگ سیل و زلزله را نشان می‌دهد که عمدة آنها در کشور ما رخ داده است. از بین پر خسارت‌ترین بلایای طبیعی رخ‌داده در خاورمیانه، 5 واقعه مربوط به ایران و یک واقعه نیز سه کشور دیگر را همراه با ایران درگیر کرده است. از 5 واقعة مربوط به ایران، 3 واقعه زلزله است که جمعاً در حدود صدها میلیون دلار به کشور خسارت وارد کرده است؛ اما تنها 2 کشته بر جای گذاشته‌اند (جدول 2).

با توجه به جدول 3 در طی یک قرن گذشته پرخسارت‌ترین بلایا مربوط به 5 توفان و 5 زلزله مخرب است که زلزله و سونامی توهوکو به تنهایی رکورددار بیشترین خسارت با خسارت 220 میلیارد دلار در جهان است. زلزلة هانشین نیز با خسارت 103 میلیارد دلاری در رتبة دوم قرار داشت و هر دو زلزله در کشور ژاپن رخ داده است. توفان‌های کاترینا و هاروی نیز هر کدام با خسارت واقعی 1250 میلیارد دلار تنها با فاصلة 12 سال در ایالات متحده رخ داده‌اند.

از نظر میزان مرگ و میر، در طی دورة 1950 تا 2018 پر تلفات‌ترین بلایا مربوط به سیل و زلزله است که تنها 6 رخداد از این 10 رخداد مربوط به زلزله است. در زلزلة تانگشان چین، زلزلة اقیانوس هند و زلزلة پوتوپرنس نزدیک به 700 هزار نفر جان باختند. سیکلون باهولا با 300 هزار نفر کشته در بنگلادش در رتبة نخست قرار دارد و هر سه زلزلة مذکور در رتبه‌های بعدی بلایا قرار گرفته‌اند. این داده‌ها حاکی از خسارات جانی قابل توجه در زلزله است که به واسطة نبود هشدار قبلی ایجاد می‌شوند (جدول 4).

سالانه بیش از 100 زلزله بیش از 6 ریشتر در جهان ثبت می‌شود

آمارهای مرکز لرزه‌نگاری USGS ایالات متحده حاکی از آن است که سالانه بیش از 100 زلزله با بزرگی بیش از شش ریشتر در جهان ثبت می‌شود. تعداد این زلزله‌ها در دهه‌های 1970 و 1980 به طور قابل توجهی کاهش یافت؛ اما در سال 2011 بیشترین تعداد زلزله با بیش از 200 زلزله ثبت شد؛ همچنین در هر سال بیش از 20 زلزله با بزرگی بیشتر از 7 ریشتر در جهان ثبت شده است (شکل 3).

نگاهی به شکل 4 نشان می‌دهد که بیشتر زلزله‌های پر خسارت در مرز صفحة تکتونیک اقیانوس آرام با صفحات آمریکای جنوبی و شرق آسیا واقع شده‌اند. زلزله‌های رخ‌داده در کشور ما عمدتاً بزرگی کمتر از 8 ریشتر دارند؛ اما در نقاطی همچون ژاپن، آلاسکا و شیلی زلزله‌هایی با بزرگی 9 ریشتر در نیم قرن گذشته رخ داده است که نشان‌دهندة فعالیت قابل توجه زلزله در این کشورهاست.

مقایسة تعداد توفان‌ها، سیل و زلزله در نیم قرن گذشته نشان می‌دهد که روند افزایش تعداد توفان و سیل از سال‌های 1960 آغاز شد. تعداد سیل‌ها تا سال 2006 به اوج خود رسید و رکورد بیش از 220 سیل را ثبت کرد و پس از آن روند کاهشی قابل توجهی را نشان می‌دهد. این در صورتی است که توفان‌ها تا سال 2004 افزایش چشمگیری داشتند و به سالانه بیش از 120 رویداد رسیده‌اند؛ اما تعداد زلزله‌ها در این بین، از دهة 1970 شروع به افزایش گذاشت و جالب توجه است که هر سه نوع بلایا در دهة 2000 به اوج فراوانی خود رسیدند. با این حال، تعداد زلزله‌های رخ‌داده در سال 2017 بیش از 4 برابر آن در سال 1974 گزارش شد (شکل 5).

وقایع زلزله در 30 سال گذشته

بیشترین وقایع زلزله در 30 سال گذشته در 3 کشور چین، اندونزی و ایران به ترتیب با سهم 16، 9 و 8 درصدی رخ داده است که جمعاً بیش از یک‌سوم زلزله‌های رخ‌داده در 30 سال گذشته را تجربه کرده‌اند.

کشورهای ترکیه، ژاپن و افغانستان نیز با اختلاف قابل توجه از سه کشور صدر جدول در رتبه‌های بعدی قرار دارند (شکل 6).

در بین زلزله‌های رخ‌داده در 30 سال گذشته زلزلة سال 2008 بیشترین جمعیت را با بیش از 45 میلیون نفر درگیر کرد و میزان تلفات حدود 80 هزار نفر را بر جای گذاشت. دو زلزلة بزرگ سال‌های 2004 در اقیانوس هند و 2010 در هایتی جمعیت بسیار کمی را درگیر کردند؛ اما هر کدام بیش از 220 هزار نفر تلفات دادند که رقم بسیار قابل توجهی است. میزان تلفات زلزله‌ها از سال 2011 تاکنون کمتر از 26 هزار نفر است (شکل 7).

طبقه‌بندی رویدادهای زلزله در 30 سال گذشته بر اساس طبقة درآمدی نشان می‌دهد که بیشترین تعداد رویدادها در طبقة درآمد کمتر از متوسط با سهم 42 درصدی رخ داده است و بیشترین مرگ و میر با سهم 50 درصدی و بیشترین سهم جمعیت درگیر با سهم 66 درصدی در این قشر از مردم قرار دارد. قشر کم‌درآمد نیز یک پنجم از رویدادهای زلزله را تجربه کرده‌اند که منجر به سهم 45 درصدی از تلفات و 20 درصدی از جمعیت درگیر است. این روند نشان می‌دهد که با افزایش شدت فقر، میزان مرگ و میر نسبت به تعداد رویداد و همچنین جمعیت درگیر به شدت افزایش می‌یابد. جمعیت با درآمد بیش از متوسط و پر درآمد مجموعاً بیش از یک‌چهارم زلزله‌ها را تجربه کرده‌اند؛ اما تعداد جمعیت درگیر و تلفات آنها به ترتیب 13 و 6/4 درصد است (شکل 8).

خسارات ناشی از زلزله در 50 سال گذشته

خسارات ناشی از زلزله در 30 سال گذشته به شدت افزایش یافت. در سال‌های 1973 تا 77 تنها حدود 12 میلیارد دلار خسارت توسط زلزله در هر سال به اقتصاد جهان وارد شد؛ اما میانگین خسارات سالانة واردشده در سال‌های 2008 تا 2012 به نزدیک 100 میلیارد دلار رسید. با این حال، خوشبختانه در دورة 17-2013 تنها در حدود 18 میلیارد دلار خسارت وارد شد. با وجود این نوسانات، روند متوسط چند ساله نشان می‌دهد که میزان خسارت متوسط سالانه از حدود 7 میلیارد دلار در دورة 77-73 به حدود 45 میلیارد دلار در دورة 17-2013 رسیده است (شکل 9).

عمده خسارات اقتصادی واردشده متوجه کشورهای ژاپن، چین و ایالات متحده است. به گونه‌ای که بیش از 35 درصد خسارات این دوره در کشور ژاپن وارد شد که نشان‌دهندة زلزله‌خیزی خسارات به طور قابل توجه در این کشور است. بیش از 15 درصد خسارات نیز در کشور چین و در حدود هشت درصد نیز در کشور ایالات متحده وارد شده است. کشور ایران با سهم خسارت اقتصادی حدود 4 درصد هم‌ردة کشورهای الجزایر، چین‌تایپه و مکزیک است (شکل 10).

برآوردهای خسارات وارده نسبت به تولید ناخالص داخلی کشورها نشان می‌دهد که از سال 1990 تاکنون کشور نپال نزدیک به 30 درصد از تولید ناخالص داخلی سالانة خود را خسارت دیده است. این رقم در کشور شیلی به 15 درصد و در کشور نیوزیلند به 13 درصد می‌رسد. کشورهای ژاپن و ایالات متحده به واسطة اقتصاد بزرگی که در اختیار دارند، زلزله سهم بسیار کمی از خسارات را نسبت به تولید ناخالص داخلی به خود اختصاص داده است؛ اما کشور ژاپن ریسک زلزله‌های پر خسارت را به یدک می‌کشد (خسارت حدود 10 درصدی در صورت وقوع زلزله). در کشور ایران در حدود 3 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور در سال‌های 1990 تا 2018 خسارت وارد شده است (شکل 11).

نرخ نفوذ بیمة زلزله

گرچه آمار دقیقی از میزان آمادگی کشورها در مقابل زلزله در دسترس نیست؛ اما کشورهای مختلف در سال‌های اخیر قوانین مختلفی برای مقابله با زلزله تدوین کرده‌اند. در این بین، در سه کشور ایسلند، ترکیه و رومانی خرید بیمة زلزله الزامی است و در کشور ایسلند تقریباً تمامی ساختمان‌های مسکونی بیمه زلزله دارند، این در صورتی است که در کشور ترکیه نرخ نفوذ این بیمه تنها بیش از 40 درصد و در کشور رومانی در حدود 20 درصد است. در کشورهای فرانسه، نیوزیلند، اسپانیا، چین‌تایپه و لاتیوا نیز بیمة زلزله به صورت خودکار بر مسکن‌های مورد معامله اعمال می‌شود. با این حال در این کشورها برخی مسکن‌ها در سال‌های گذشته مورد معامله قرار نگرفته‌اند که مشمول این بیمه شوند. دو کشور فرانسه و نیوزیلند نیز در این گروه با ضریب نفوذ 95 درصدی دارای بیشترین ضریب نفوذ هستند. در کشور ژاپن و ایالت کالیفرنیای آمریکا نیز بیمة زلزله پیشنهاد الزامی شرکت‌های بیمه است؛ اما ضریب نفوذ در کشور ژاپن تنها 30 درصد و در کالیفرنیا 10 درصد است. در دو کشور شیلی و پرتغال، بیمة زلزله پیش‌نیاز وام مسکن و در سایر کشورهای مورد نظر انتخابی است (شکل 12).

نتیجه‌گیری

بیمة زلزله از جمله مهم‌ترین رشته‌های بیمه در مناطق زلزله‌خیز، از جمله کشور ماست؛ اما به واسطة عدم نظارت مناسب در ساخت و ساز، بسیاری از شرکت‌های بیمه تمایلی به صدور بیمة زلزله برای ساختمان‌های مسکونی ندارند. اعلام بیمة الزامی برای ساخت مسکن‌های جدید از جمله سیاست‌های بیمة مرکزی است که می‌تواند پوشش بیمة زلزله در مناطق زلزله‌خیز را افزایش دهد. در مقایسه با بسیاری از بلایای طبیعی، زلزله در زمره وقایع با کمترین علائم هشدار محسوب می‌شود که منجر به پر خطر شدن این بلای طبیعی در سراسر جهان شده و رتبة سوم را از نظر میزان خسارت و رتبة دوم از نظر میزان تلفات را به این بلای طبیعی اختصاص داده است.