تجارب جهانی در خصوص حوادث فاجعه آمیز چه می گوید ؟ /تجمیع خسارت در پوشش حوادث فاجعه‌آمیز

 ریسک نیوز:وقوع سیل در فروردین‌ماه سال جاری که سراسر کشورمان را درنوردید بار دیگر اهمیت بیمه و علی‌الخصوص بیمه اتکایی در پوشش اقتصادی حوادث فاجعه‌آمیز را پررنگ‌تر کرد. خسارت این سیل تاکنون ۱۵ هزار میلیارد تومان اعلام و مطابق برآوردهای اولیه، خسارت صنعت بیمه تا مرز ۱۰۰۰ میلیارد تومان تخمین زده می‌شود. اینکه واقعه سیل فروردین چطور توسط شرکت‌های بیمه پوشش داده می‌شود و بیمه گران اتکایی در این پوشش چه نقشی را ایفا می‌کنند به موضوع موردبحث کارشناسان بیمه کشور تبدیل شده است. در این میان سؤال اصلی این است که آیا بارش‌های متعدد منجر به سیل که چندین روز به طول انجامیده و چندین استان کشور را هم تحت تأثیر قرار داده به‌عنوان یک حادثه در نظر گرفته می‌شود؟ در این نوشته نگاهی کوتاه به تجربه جهانی در رابطه با مدت‌زمان و پهنه جغرافیایی پوشش سیل در حوادث فاجعه‌آمیز خواهیم کرد.

۱- در زمستان ۲۰۱۵/۲۰۱۶ وقوع ۱۱ طوفان که سه مورد آن (دزموند، اوا و فرانک) پشت سر هم و از بقیه پرقدرت‌تر بودند، منجر به وقوع سیل بسیار شدیدی در بریتانیا (انگلستان و ایرلند و ولز) شد. تجمع سیل ناشی از این طوفان‌ها بیش از یک ماه ادامه پیدا کرد؛ به۱۶,۰۰۰ منزل مسکونی در بریتانیا آسیب وارد و درنهایت به ۱,۱ میلیارد پوند خسارت در سرتاسر بریتانیا منجر شد. مجلس عوام بریتانیا برنامه‌های متعددی را برای حمایت از سیل‌زدگان در ولز، اسکاتلند و ایرلند اجرایی کرد که جزئیات آن برای مقایسه در شرایط فعلی کشور ما نیز قابل‌بررسی است. در این میان سهام شرکت‌های بیمه‌ای و اتکایی پوشش‌دهنده ریسک سیل به دنبال این حادثه افت سنگینی را تجربه کرد (Aviva، RSA و Direct Line). تأثیر اصلی بر روی هر شرکت بیمه بستگی به این داشت که آیا این طوفان‌ها به‌عنوان یک حادثه در نظر گرفته شوند یا خیر. تنظیم میزان سهم نگهداری هر شرکت در این حادثه می‌توانست سهامداران شرکت‌های بیمه را متضرر و یا منتفع کند. به‌عنوان‌مثال مطابق گزارش شرکت مک‌کوایر یکی از شرکت‌های مشاوره مالی و سرمایه، سهم نگهداری شرکت‌های مشابه ۱۵۰ میلیون پوند در هر حادثه تخمین زده می‌شد درحالی‌که این عدد برای شرکت RSA معادل ۷۵ میلیون پوند تنظیم گردیده بود و منجر به انتقال اکثر خسارت‌های این شرکت به بیمه‌گران اتکایی گردید. تعداد مختلف و متفاوت حوادث سیل در سراسر یک کشور یک‌بار دیگر موضوع Hours clause و مدت‌زمان آن را به بحث داغ کارشناسان لویدز لندن تبدیل کرد. قراردادهای اتکایی مازاد خسارتِ حوادث فاجعه‌آمیز، شامل کلوزی به نام Hours clauseهستند (در فارسی به کلوز ساعت ترجمه شده) که با استناد به متن و تفسیر آن، بازیافت چندین خسارت مختلف و متوالی در یک بازه زمانی مشخص می‌گردد. به‌بیان‌دیگر در این کلوز مدت‌زمانی که در طی آن این امکان وجود دارد تا گروهی از طوفان یا سیل‌ها به‌عنوان یک واقعه در نظر گرفته شوند موردتوافق بیمه‌گر واگذارنده و بیمه‌گر اتکایی قرار می‌گیرد. طبیعتاً هر چه زمان مشخص‌شده در این کلوز طولانی‌تر باشد خسارت بالقوه‌ای که شرکت واگذارنده به بیمه‌گر اتکایی خود اعلام می‌کند بیشتر خواهد بود. در موضوع سیل بریتانیا فاصله زمانی بین اولین و آخرین طوفان بیشتر از متوسط معین‌شده در قراردادها بود. دزموند در ۶ دسامبر، اوا در ۲۵ دسامبر و فرانک در ۳۰ دسامبر آغازشده بودند که فاصله‌ای ۲۴ روزه بین اولین و آخرین حادثه ایجاد می‌کرد. در قراردادهای اتکایی شرکت‌های RSA و Aviva کلوز ساعت ۲۱ روز (۵۰۴ ساعت) توافق شده بود اما شرکت Direct Line این کلوز را ۳۰ روزه با بیمه گران اتکایی خود توافق نموده بود که به این شرکت اجازه می‌داد هر سه طوفان را به‌عنوان یک حادثه در نظر گرفته و فقط یک سهم نگهداری از این شرکت کسر شود. RSA و Aviva باید معادل دو بار سهم نگهداری در قرارداد اتکایی خود مشارکت می‌کردند و این بر روی سودآوری این شرکت‌ها تأثیر بسزایی داشت. در چند سال اخیر (از سال ۲۰۱۵ به بعد) و به‌واسطه شرایط بسیار رقابتی بازار اتکایی دوره زمانی این کلوز به نحو قابل‌توجهی افزایش پیداکرده و دوره زمانی که در اکثر قراردادهای بازار لویدز لندن برای سیل مورداستفاده قرار می‌گیرد ۵۰۴ ساعت (۲۱ روز) است. (به‌خصوص برای نواحی مرکزی اروپا که سیل‌های چندهفته‌ای را تجربه می‌کنند).

۲- معمولاً زمانی که در یک قرارداد اتکایی به بیمه‌گر واگذارنده اجازه داده می‌شود تا خسارات در یک بازه زمانی را تحت عنوانHours clause تجمیع کند تا تشکیل یک حادثه را بدهد؛ تعریف واژه حادثه باید دقیق و درعین‌حال صریح باشد، بنابراین واضح است که تعریف واژه حادثه (event) به‌طور غیرمستقیم بر عملکردHours clause تأثیرگذار است. نظرات قضایی مختلفی بر روی چگونگی تعریف واژه «حادثه» در حقوق انگلستان وجود دارد که ایجادگر رویه مشخصی در روابط بیمه‌گر واگذارنده و بیمه‌گر اتکایی است. علی‌الخصوص، در رویه قضایی انگلستان مسئله «یکپارچگی» یک حادثه نیز در هنگام تجمیع خسارات بررسی می‌شود تا مشخص شود که آیا می‌توان مجموع خسارات را به‌عنوان یک حادثه در نظر گرفت یا خیر. موضوع «یکپارچگی» در وقوع یک حادثه از زمان صدور رأی داوری پرونده هواپیماربایی جبهه خلق برای آزادی فلسطین به‌عنوان یک محک برای منظور نمودن چند خسارت به‌عنوان یک حادثه شناخته می‌شود. در روز ۶ سپتامبر ۱۹۶۰ جبهه خلق برای آزادی فلسطین چهار هواپیما را از چهار مقصد متفاوت در دنیا ربود و سه هواپیما را در صحرایی در اردن فرود آورد. پس از شکست مذاکرات برای آزادی گروگان‌های این سازمان در ازای آزادی هواپیماها و مسافران، گروگان گیران هر سه هواپیما را در برابر دوربین‌های خبرنگاران منفجر کردند. یکی از موضوعات اصلی موردبررسی در این پرونده این بود که آیا خسارت این هواپیماها با توجه به اینکه در یک‌زمان و به یک وسیله منفجر شدند یک خسارت محسوب می‌شوند یا چندین خسارت به‌حساب می‌آیند؟ درنتیجه این رأی یکپارچگی در وقوع حادثه به‌عنوان الگویی برای حوادث دیگر به این شکل تعریف‌ شده است: «درهرحال موضوعی که تعدد خسارت یا آسیب را به وجود آورد…و بسته به موقعیت و زاویه دید ناظر و با در نظر داشتن مسائلِ علت، زمان و مکان {این یکپارچگی}تفسیر می‌شود».
تحت قانون و رویه قضایی بیمه انگلستان تاکنون هیچ پرونده مستقیمی در رابطه با چگونگی تفسیر Hours clause وجود ندارد. در آخرین پرونده‌ای که مسئله Hours clause و مسئولیت بیمه‌گر اتکایی مرتبط با آن به طور غیرمستقیم موردبحث قرار گرفته به این کلوز در مقدمه رأی و خلاصه آن اشاره شده است. علت اصلی موضوع این دعوی، سیل مرگبار پاییز سال ۲۰۱۱ تایلند بود که از شمال تا جنوب این کشور ۵۱۳ هزار کیلومتری جاری شده؛ جان ۸۱۵ را گرفته و منجر به ۵۰ میلیارد دلار خسارت شد. شرکت Tesco به‌عنوان بیمه‌گزار در این سیل ۱۲۵ میلیون دلار خسارت به اموال خود را تجربه کرد که ۵.۸۲ میلیون دلار آن را پس از انجام ارزیابی‌ها و کسر فرانشیز از شرکت بیمه ACE دریافت کرد. این شرکت بیمه نیز با سهم نگهداری ۲,۴ میلیون دلاری ۵۵ درصد از این ریسک را به‌صورت اختیاری واگذار کرده بود. شرکت Tokyo Marine سهم ۱۲,۵ درصدی از این ۵۵ درصد را به‌عنوان بیمه‌گر اختیاری پذیرفته بود و همچنین در توافقی جداگانه یک قرارداد مازاد خسارت اختیاری در قالب اتکایی مجدد (Retrocession) با شرکت Novae منعقد نموده بود. Tokyo Marine سهم خود را به بیمه‌گر واگذارنده پرداخت نمود ولی شرکت Novae از پرداخت سهم۵۳ میلیون دلاری خود در قرارداد مازاد خسارت اختیاری امتناع کرد. یکی از استدلال‌های این شرکت این بود که ادعای بیمه‌گزار اولیه یعنی شرکت تسکو بر این اساس استوار بوده که ۳۲ روز خسارت و خرابی یک حادثه محسوب و چون ناشی از مجموعه‌ای از حوادث قابل انتساب به یک علت بوده است (باران سنگین مونسون در سراسر تایلند) کل خسارت به‌عنوان یک حادثه در نظر گرفته و پرداخت می‌شود. درحالی‌که این خسارت باید از ابتدا ۱۱ خسارت مختلف در نظر گرفته می‌شد (با توجه به کاربرد کلوز ساعت) و هیچ‌گاه به قرارداد مازاد خسارت اتکایی مجدد وارد نمی‌شد. بیمه‌نامه شرکت اول شامل Hours clause ی بود که در آن تمام خسارات و آسیب‌هایی که در طول ۷۲ ساعت و به‌واسطه یک «حادثه» به وقوع پیوسته باشد قابل پرداخت بود. واژه حادثه هم در بیمه‌نامه این شرکت «هر یک حادثه یا مجموعه‌ای از حوادث متعاقب یا قابل انتساب به یک منبع یا یک علت» تعریف شده بود. در این پرونده موضوع مهم‌تر علاوه بر کلوز ساعت و تفسیر آن، مسئله پیروی بیمه‌گر اتکایی از بیمه‌گر واگذارنده (Follow the Fortune) و ابعاد حقوقی آن بود. درنهایت، در این پرونده دادگاه بدون اشاره به کلوز ساعت و تفسیر آن، رأی به پرداخت خسارت به بیمه‌گر اتکایی با توجه به شرایط پیروی بیمه‌گر اتکایی مجدد از بیمه‌گر واگذارنده داد. این تصمیم نشان داد کلوز ساعت باید با توجه به کلیه شرایطی که حاکم بر قرارداد است تفسیر گردد نه صرفاً متن کلوز.

۳- در هنگام انعقاد قراردادهای اتکایی حوادث فاجعه‌آمیز بیمه گران اتکایی و شرکت‌های واگذارنده باید به‌دقت به موضوع کلوز ساعت و پتانسیل آن برای افزایش یا محدود کردن پوشش توجه نمایند. با توجه به وجود کلماتی که امکان تجمیع خسارت و بالا بردن سهم بیمه‌گر اتکایی را ایجاد می‌کنند قرار دادن کلوزهایی که تفسیر کلمات «واقعه» یا حادثه را محدود و ایجاد یکپارچگی در تفسیر خسارت تجمیعی می‌کنند ضروری است. ازجمله کلوزهای محدودکننده می‌توان به Locality Clause جهت مشخص کردن حوزه جغرافیایی تحت پوشش قرارداد اتکایی در چند حادثه اشاره کرد. به نظر می‌رسد در حادثه سیل اخیر در کشور، اگر شرکت‌های بیمه بتوانند یکپارچگی این سیل در سراسر کشور را با توجه به علت و زمان آن ثابت نمایند امکان در نظر گرفتن آن به‌عنوان یک خسارت در کلیه پهنای جغرافیایی ایران وجود دارد. امیدوارم کلیه صاحب‌نظران حوزه  بیمه این نوشته را به عنوان فتح بابی جهت طرح بحث در این زمینه  در نظر گرفته و به غنی شدن این مبحث کمک کنند.

علی‌سلطانی،کارشناس بیمه و حقوق

مدیر اتکایی شرکت بیمه تجارت‌نو

ایمیل: alisoltani۱۳@gmail.com